«Өз арамызда созылмалы дерт пайда болғандай»
MedSupport ғалымдар мен дәрігерлер қауымдастығы қазақстандықтардың денсаулыққа жауапкершілікпен қарауын қалай насихаттайды
«Мен қайдамын, жоспарланған вакциналар қайда? Мен қайдамын және фейкпен күрес қайда?», - деп, заңгер Ақмарал Тұрсынова осыдан бір жарым жыл бұрын медициналық сауаттылықты арттыру бойынша волонтерлік бастаманы басқаратынына сенбеген еді. 2020 жылдың көктемінде оқуын жалғастыру үшін емтихандарға дайындалып жатқан Назарбаев Университеті Медицина мектебінің түлегі Ботагөз Қаукенова да мұндайды елестете алмады. Бірнеше айдан кейін ол Инстаграмда өз оқырмандары үшін вакцинация туралы білім беру бағдарламасын жүргізуді шешіп, алғашқы әңгімелерді жазғанда, көпшілік алдында сөйлеу сертификатталған дәрігерге өте қиын болатыны белгілі болды. Бүгінгі таңда екі қыз да MedSupport қоғамдық қорын — қолжетімді және сенімді ақпарат арқылы денсаулық сақтау саласындағы қателіктермен күресуге бағытталған ұйымды сәтті басқаруда.
Ақмарал COVID-19 пандемиясынан бұрын қазақстандық дәрігерлерге қоғам игілігі үшін көмектеседі деп шешті. Адвокаттың жас көмекшісіне бір кездері үмітсіз жағдайға тап болған екі дәрігердің ісі үлкен әсер қалдырды. Оларға көмектесе алмай, Ақмарал болашақта мұны істеуге ант берді, бірақ бүкіл әлемге таралған коронавирустың жаңа түрі жоспарларын өзгертуге мәжбүр етті. Жас қыз осындай елеулі қауіпке тап болған отандық дәрігерлерді «ақпараттық» қорғаудан бастауға шешім қабылдады. Кейіпкердің идеясын Назарбаев Университетінің профессоры Дана Ақылбекова қолдады. Ол білікті дәрігерлерді ғылыми мақалалар мен клиникалық хаттамаларды орыс және қазақ тілдеріне аударуға шақырды.
Бір апта ішінде волонтер аудармашылардың саны 60 адамға жетті, Ақмарал болып жатқан жағдайға әрең сенді: «Менің пікірлестерім жоқ деген елесте өмір сүрдім, ал шындығынды, азаматтық белсенді дәрігерлер мен ғалымдар мен ойлағаннан әлдеқайда көп екен. Мен қателескеніме өте қуаныштымын». Бүгінде қорға Алматы мен Нұр-Сұлтан, Ақтөбе мен Атырау, Павлодар мен Өскемен, Италия мен Франция, Швейцария мен Венгриядан келген волонтерлар көмектесуде.
Ботагөз былай деп түсіндіреді: «Біз еріктілер командасын дәрігерлер мен ғалымдармен шектемейміз». Әсіресе MedSupport оқушылардың медицинаға деген қызығушылығын оятқанын мақтан тұтады. «Олар: «Сіздердің арқаларыңызда мен ғылымға барып, ғалым болып, дәрігер болғым келеді» деп жазады. Меніңше, бұл керемет. Бұған көп бала қатысады деп үміттенемін», - дейді Ботагөз.
Оқушылар, әрине, бастапқыда бастамашыл топтың мақсатты аудиториясына кірмеді, бірақ бір сәтте оның шеңберін кеңейту сөзсіз болып көрінді. Бұл «сәт» әлі Ақмаралдың есінде: «Фейсбукте өзін университеттің патанатомия және патфизиология кафедрасының төрағасы ретінде таныстырған әйел [коронавирусты емдеу үшін] арақпен ингаляция жасау керек деді. Мен онымен дауласа бастадым, бірақ ол мені өзінің беделімен баса бастады. Сол уақытта мен адамдарды осындай ақпараттан құтқару керек екенін түсіндім». Осылайша, MedSupport апта сайын волонтерларға сұрақтарын жіберетін, 50 мыңға жуық аудиториясы бар пабликке айналды. Соңғы үш айда қордың Инстаграмдағы контенті 140 мыңнан астам адамға жетті.
Алдымен барлық сұрақтар COVID-19 алдын-алуға және емдеуге арналды, содан кейін коронавирусқа қарсы вакцинация басты орынға шықты. «Сұрақтар шамамен бірдей, бірақ қандай да бір трендтік жаңалық қоғамдық алаңға келгенде, жаңа хабарлама легі пайда болады», - дейді Ботагөз. «Адамдар ақпаратқа соқыр сенудің орнына, алдымен бізден сұрайды. Бұл бізге өте ұнайды және бізге үнемі жаңалықтардан хабардар болып, қандай бағытта қозғалу керек екенін түсінуге міндеттеме жүктейді», - деп жалғастырды Ақмарал.
Ұйым COVID-19 жаппай вакцинациясы басталған кезде аса жоғары күйзеліс жағдайында жұмыс істеуге тура келді — ол уақытта волонтерлар бір сағат ішінде 500-ден астам сұранысты өңдейтін. MedSupport командасы вакциналардың бар-жоғы және ассортименті туралы азаматтарды жедел хабардар ету үшін облыстық денсаулық сақтау басқармаларымен байланыста болды.
«Біз үшін өте ауыр кезең болды, қатты шаршадық», - деп атап өтті Ботагөз. Келесі қадамдар вакцинация пункттеріне одан да көп адамды тартуға бағытталған: MedSupport COVID-19 вакцинациясы туралы жиі қойылатын сұрақтарға жауап беретін сайтты іске қосты, сонымен қатар қазіргі жағдайда байланыстың маңыздылығына назар аударды.
«Адамдармен аз ғана сөйлесе бастағанда, онда өте жақсы жауап [аласың]. Вакцинациядан бас тарту адамдар жай қырсығып, вакцина алағысы келмегендіктен емес, ақпарат болмағандықтан болды», - дейді MedSupport жетекшісі.
Көп ұзамай күн тәртібінде тағы бір тақырып пайда болды, онда сенімді ақпараттың жетіспеушілігі кенеттен пайда болды — бұл жоспарлы балалар вакцинациясы. «Жұмыс барысында біз вакцинацияға қарсыластардың COVID-вакцинациясына тигізетін барлық негативтері балалардың вакцинациясына да әсер ететінін анықтадық. «Вакцинация» сөзі өте жағымсыз контексте қолданыла бастады», - деп атап өтті Ботагөз.
Сонымен қатар, жүйе 2020 жылдың бірінші жартыжылдығында қатты құлдырады: билік коронавирусты жұқтыру қаупін азайту үшін медициналық мекемелерді профилактикалық сапарлар жасалмас үшін жауып тастады. «Балалар вакциналарын қажетті уақытта ала алмады, өйткені олардан тәуекелге бармауды және емханаға келмеуді сұрады. Ендігі мәселе – адамдар вакцинацияға қайта келмейді», - деп түсіндіреді әңгімелесуші.
«Коронавируспен күресіп жатқан кезде өз арамызда созылмалы дерт пайда болғандай», - дейді Ақмарал. MedSupport командасы ЮНИСЕФ-тің қолдауымен жұмыс жасау арқылы оны бейтараптандыруға тырысады. Қор командасымен бірлесіп қарсы көрсеткіштер, ықтимал жанама әсерлер, симптомдар, осы вакциналар қорғайтын инфекциялар, олардың берілу әдістері мен салдары туралы сенімді ақпараты бар жоспарлы вакцинация туралы 11 бейнеролик жасалды.
MedSupport аккаунтындағы балаларды иммундау туралы бес тікелей эфир Инстаграмның 55 мыңнан астам пайдаланушысын, сегіз тақырыптық пост тағы 99 мың адамды қамтыды. Сонымен қатар, ең танымал эфир вакцинацияға қатысты және ең көп оқылатын пост қызылшаға арналған пост болатын.
MedSupport командасына қосылмай, Ботагөз екпеден бас тарту қаупін алғаш рет өзінің жазылушыларына қызылша үлгісінде түсіндірді. «Егер бала қызылшадан айықса да, ауру оның бүкіл өміріне әсер етуі мүмкін. Адам бұрын ауырған аурулармен қайта ауыруы мүмкін. Себебі иммундық жүйе қатты зардап шегеді», - деп түсіндіреді ол. Бүгінгі таңда адамдар қызылшаны жұқтыруды жалғастыруда, дәрігерлер инфекциядан өте сирек кездесетін асқыну жағдайларын — жедел склерозды панэнцефалит жағдайларын жиі тіркеуде.
2020 жылдың мамыр айынан бастап БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ) АҚШ-тың халықаралық даму жөніндегі агенттігінің (USAID) қаржылық қолдауымен қызылша ауруының алдын алу және Қазақстанда иммундау жүйесін нығайту жөніндегі бағдарламаны іске асыруда. 2020 жылдың қыркүйегінде іске қосылған балалардың жоспарлы вакцинациясы туралы EGU.KZ ресми ақпараттық сайты иммундау жүйесін нығайтуға қызмет етеді. MedSupport онлайн-ресурсты әзірлеу кезінде ЮНИСЕФ-тің серіктесі болды.
Бүгінгі таңда кейіпкерлер жобадағы қиындықтарды түрліше еске алады. Ақмарал редакциялау процесінде сайтта жарияланған әрбір мәтіннің «мөлдір таза» болуы тиіс екендігі туралы әңгімелейді, ал Ботагөз зерделеуге тура келген ақпараттың орасан көлемі туралы айтады. Вакцинация туралы негізгі аңыздар талдауға бірнеше күннен бірнеше аптаға дейін уақыт кетуі мүмкін, деп түсіндіреді ол.
EGU.KZ порталында сондай-ақ, Қазақстанда қолданылатын вакциналардың әрқайсысының, оның қарсы көрсетілімдері мен жанама әсерлерінің толық сипаттамасын табуға болады. «Педиатрлар біздің сайтты көмекші құрал ретінде пайдаланады. Дәрігер барлығын түсіндіреді және артынан: «Егер сізде сұрақтар туындаса, осы сайтты оқып шығыңыз, содан кейін маған келіңіз» дейді. Көптеген дәрігерлер осылай жасайтынын білемін», - дейді Ақмарал. Ботагөз әсіресе онлайн-ресурста орналастырылған ыңғайлы вакцинация күнтізбесін мақтан тұтады.
Оның көмегімен иммундаудың жоспарлы кестесінен аса қатты қала қоймаған қазақстандық ата-аналар өз бетінше қуып жете алады немесе уақыт келгенде екпе туралы ұмытпайды (сайттағы күнтізбені кез келген гаджеттегі күнтізбеге біріктіруге болады). Сонымен қатар, EGU.KZ-те әрбір қала үшін ақылы немесе ТМККК (тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі) шеңберінде вакцинациялауға болатын барлық жеке және мемлекеттік медициналық мекемелері көрсетілген карта бар.
EGU.KZ ЮНИСЕФ пен MedSupport командасы күн сайын жүргізетін көрінбейтін, бірақ маңызды алдын алу жұмысының басты көрсеткіштерінің бірі болды. «Бұл әрбір дәрігер істеуге міндетті жұмыс. Мед.мектепте бізді: «Сендер жай дәрігер емессіндер, енді сендер өмір бойы мұғалім боласындар. Сендер өз пациенттеріңізді оқытасындар», - деп үйреткен дейді Ботагөз. Осылайша, дәрігерлер пациенттердің сеніміне ие болады. «Егер ата — ана дәрігерлерге сенсе, онда ол өз баласын қорғауға дайын болады», - деп қорытындылады Ақмарал.
