Дағдарыстық келіссөздер қабілет ретінде
Оңтүстік Қазақстаннан келген педиатр ширек ғасыр бойы ата-аналарды екпеден бас тартпауға көндіруде
Шымкент қаласының № 11 емханасының ана мен баланы қорғау жөніндегі бас дәрігерінің орынбасары Қанымкүл Әлжанова: «Биыл егуден бас тарту көп болды, мұндай жағдай ешқашан болған емес», — дейді. Соңғы 24 жыл бойы иммунопрофилактикаға жауапты дәрігер оқу жылының басында не болып жатқанын өкінішпен бақылап отырды. Ата-аналар бірінші сынып оқушыларына олардың келісімінсіз коронавирусқа қарсы екпе жасалады деп қорқып, туберкулезге қарсы жоспарлы ревакцинациядан жаппай бас тартты.
Қазақстан-туберкулез бойынша эпидемиологиялық қолайсыз республика. Науқастардың үштен екісі дерлік осы аурудың дәрілік-тұрақты түрінің тасымалдаушысы болып табылады. БЦЖ вакцинасымен егілуден бас тарту салдарынан Шымкенттегі егілу екі айға созылды, егілуге тарту мақсатында барлық шаралар қабылданды: медицина қызметкерлерінің қатысуымен ата-аналар жиналыстары, емхана қабырғасындағы жеке әңгімелесулер, егу процесін тікелей бақылауға шақыру.
"Мен барлық ата — аналармен мүмкіндігінше кездесуге тырыстым"
Ол қаладағы танымал дәрігер, бірақ ол бұл фактімен мақтанбауға тырысады. 25 жыл бұрын, ол жас педиатр ретінде емханаға жұмысқа орналасқанда, оған аз қоныстанған қалалық аудан тиесілі болды. Билік органдары мекенді тұрғызып жатқанда, Қанымкүл Амангелдіқызы Шымкенттің барлық учаскелерінде балалармен жұмыс істеп үлгерді. Бүгінгі таңда бұл жағдай маңызды рөл атқарады, дейді кейіпкер. Таныс дәрігердің беті мазасыз ата — аналарды тыныштандырады-zoom жиналыстары кезінде де жұмыс істейтін "сиқыр". Нәтижелер таңқаларлық: вакцинациядан бас тартқан он адамның ішінен, әдетте, жартысынан көбін сендіруге болады.
Ата — аналармен — қазіргі және болашақ әңгімелерде бас дәрігердің орынбасары вакцинамен басқарылатын инфекциялармен күресудің ерекше тәжірибесіне жүгінуге дағдыланған. "Бұрын әр дәрігерге термодорбалар берілмеген, сондықтан біз кәдімгі термосқа құрғақ мұз, полиомиелит вакцинасын салып, үйлерге барып, 4 жасқа дейінгі балаларға салатынбыз", — дейді Қанымкүл Амангелдіқызы 90-шы жылдардың ортасында иммундау ерекшеліктері туралы. Жеке тәжірибе тарихи контекстке сай келеді: 2002 жылы Қазақстан полиомиелитсіз ел деген сертификат алды. Соның ішінде Шымкенттік дәрігерлердің күшімен.
Бірақ ұтымды дәлелдермен қарусыздандырмас бұрын, кейіпкер мазасыз келушілерді тыныштандырғанды жөн көреді. "Менің қызметімде мұндай агрессивті ата-аналар жиі кездеседі. Әсіресе жүкті әйелдерде жұмыс қызу болады. Мен олардың тілінде жай сөйлеуге тырысамын, содан кейін өз тілімде айта бастаймын...", — дейді кейіпкеріміз. Ол дауысты көтеруге дағдыланбаған, бірақ көптеген жылдар бойы ол дұрыс әсер ету үшін тон мен интонацияны басқаруды үйренді. Сәтсіздіктер санының өсуімен қарым-қатынас дағдылары иммунопрофилактиканың өзі сияқты оның жұмысының маңызды бөлігіне айналды.
Қараша айының басында Қанымкүл Амангелдіқызы БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ) мен Қазақстанның отбасылық дәрігерлер Ассоциациясы (ҚОДА) ұйымдастырған вакцинология бойынша 5 күндік семинарға қатысып, дағдыларын шыңдау мүмкіндігін қуана пайдаланды. Семинар АҚШ Халықаралық даму агенттігі (USAID) қаржыландыратын ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы иммундау жүйесін нығайту жөніндегі бағдарламасы шеңберінде өткізілді. Онда қатысушылар вакцинация қарқынының төмендеуінің негізгі себептерінің бірі және ата-аналармен тұлғааралық қарым-қатынас дағдылары ретінде жалған медициналық жетектерді талдады. 32-жылдық тәжірибесі бар маманды тұлғааралық коммуникациялар аса қызықтырды. Жаттықтырушылардың қатаң басшылығымен қатысушылар дәрігерлік практикадан ең бір мәнді емес жағдайларды — мысалы, діни себептер бойынша вакцинациядан бас тартуды бірнеше рет пысықтады. Рөлдік ойындар кейіпкерді сендірді: дәрігерлер сияқты сенімді болу үшін медициналық мекемелердегі психологтар мен әлеуметтік қызметкерлер иммундау негіздерін белсенді түрде зерттеуі керек.
Қанымкүл Амангелдіқызы әріптестерімен: жалпы практика дәрігерлерімен, педиатрлармен, тар мамандық дәрігерлермен жаңа білімдерімен бөлісуге асықты. Ең қызығы, чатқа дауыстық хабарламаларды тоқтаусыз жіберіп отырды, ал бағдарлама аяқталғаннан кейін жеке какцинология кіші семинарын ұйымдастырды. Дәл осы жиналыста Шымкент емханасының қызметкерлері, мысалы, тұмауға қарсы "тірі" вакцина бар екенін, ал бассүйекішілік қысымның бұзылуы немесе перинаталдық энцефалопатия егуге қарсы көрсетілімдер болып табылмайтынын білді.
Балалардың шынайы және жалған медициналық жетектері өткен семинардың маңызды тақырыптарының бірі болды. Отандық невропатологтар көбінесе балалардағы нормадан әртүрлі ауытқуларды анықтайды, ал педиатрлар мен терапевттер осы негізде профилактикалық егулерден бас тартады. Қанымкүл Амангелдіқызы жасы ұлғайған сайын практикадан сәл алыстап, әріптестеріне барып, вакцинацияны талап етпейтінін мойындады. Бұған дейін учаскелік дәрігер қызметін атқарған ол ауру тарихын жинақтағаннан соң екпе алу керектігі жөнінде жиі шешім қабылдап отырған.
Тренинг осы сәттерді еске түсірді және маман өзінің білімі мен құзыреттеріне тағы бір рет көз жеткізді. Оның үстіне, Қанымкүл Амангелдіқызының "қоржынында" - 2018-2019 жылдары қызылша ауруымен күресу тәжірибесі бар. Елордадан қалалық әскери бөлімге қызметке келген 23 жастағы жігіт жұқтырған болып шықты және көп ұзамай инфекция гарнизоннан шықты. Әлжанованың қол астындағылар шұғыл иммундауға барды, сол кезде мыңнан астам адам қызылшаға қарсы екпе алды.
"Ішінде қорқыныш болды, әрине, бірақ бұл біздің қасиетті міндетіміз. Біз әсіресе кішкентай балалар үшін қорқатынбыз, сондықтан осы уақытта барлық дәрігерлерді, медбикелерді алып жүрдік. Дене қызуы бар балаларды ерте кезеңде анықтау және сол күні оларды оқшаулау үшін барлықтарын үй-үйді аралауға * жібердік"
Ол кезде індетті тоқтатуға қол жеткізілді, алайда жағдай жақсара қоймады: жыл сайын Қазақстанда 5-тен 8 мыңға дейін ата-ана балаларын егуден бас тартады, бұл бес жыл ішінде аурудың жаңа өсуіне қауіп төндіреді.
Қанымкүл Амангелдіқызы әлеуметтік желілер мен БАҚ-тағы вакцинация туралы жағымсыз жарияланымдар мен посттар ата-аналардың скептицизмін қатты қыздыратынына сенімді. "Біз сендіреміз, теледидардан қазақ тіліне аударып, өз сөзімізбен түсіндіреміз", — кейіпкер өз командасының күш-жігерін қанағаттанушылықпен атап өтіп, өзі"әр қадамда" ағартумен айналысатынын атап кетті. Қазір "жұмыс қайтадан қайнап жатыр" — республикада жасөспірімдерді коронавирусқа қарсы вакцинациялау басталды, ал Әлжанованың есебінде бірнеше мектеп оқушылары тіркелген.
Оның жұмысы ұнай ма деген сұраққа ол еш ойланбастан жауап береді: "Ұнайды. Бірақ қатты шаршаймын. Эмоционалдық тұрғыдан шаршаймын". Бірер минуттан кейін кейіпкеріміздің дауысында шаршаудың ізі де қалмайды: "Кейде жас келгеннен ба - ауырып қалатыным бар, бірақ жұмысқа келгенде өз-өзімнен күш-қуатым пайда болады, өзім де таң қаламын!" Көп ұзамай Қанымкүл Амангелдіқызының қандай жұмыс кестесі болмасын, оның үйлесімді тәртібін "баласымен де, жүкті әйелімен де, бала емізетін әйелімен де" кеңес алуға жүгінетін әріптестері үнемі бұзатыны белгілі болады. "Мен ешқашан кеңес беруден бас тартпаймын. Амал жоқ, не істеймін? Бұл менің мамандығым. Сондықтан көмектесу керек", - деп қорытындылады дәрігер.
* Үй-үйді аралау-жұқпалы аурулармен ауыратын науқастарды белсенді анықтау мақсатында үй шаруашылықтарына медицина қызметкерлерінің баруынан тұратын эпидемияға қарсы іс-шара
