“ในประเทศไทย บางครั้งการศึกษาก็ให้ความรู้สึกเหมือนการจับฉลาก” มนปริยา ลบหนองบัว (บิวตี้) กล่าว “หากคุณเกิดถูกที่หรือมีภูมิหลังครอบครัวที่ส่งเสริม คุณก็จะโชคดีและมีการศึกษาที่ดี แต่ยังมีอีกหลายคน รวมทั้งเพื่อน ๆ ของเราที่ไม่ได้โชคดีอย่างนั้น”
บิวตี้ หญิงสาวอายุ 27 ปี จากจังหวัดลพบุรี มีมุมมองที่หนักแน่นและความเข้าใจที่ลึกซึ้งเกี่ยวกับการศึกษาของประเทศไทยจากประสบการณ์ของเธอเองและการที่เธอเป็นผู้นำเครือข่ายเยาวชนที่ชื่อว่า Kindness Leadership Community เมื่อปลายปี 2566 บิวตี้และเยาวชนอีก 39 คนได้มีโอกาสแสดงความคิดเห็นและข้อเสนอแนะสำหรับการปฏิรูปไปยังผู้กำหนดโยบายที่มีความสำคัญในระบบการศึกษาของไทยโดยตรง รวมทั้งสภาการศึกษาและรัฐมนตรีว่าการการทรวงศึกษาธิการคนใหม่ พวกเขานำเสนอปฏิญญาเพื่อการพลิกโฉมการศึกษาไทยโดยเยาวชน (Youth Declaration on Transforming Education in Thailand) และตอบคำถามผ่านการหารืออย่างกระตือรือร้นและเป็นประโยชน์
ผลลัพธ์ คือ สำนักเลขาธิการสภาการศึกษาให้คำมั่นสัญญาที่จะนำข้อค้นพบและข้อเสนอแนะของเยาวชนมารวมอยู่ในการสะท้อนบทเรียนเกี่ยวกับนโยบายใหม่ที่จะก่อร่างการปฏิรูประบบการศึกษาไทยในอนาคต ความสำเร็จที่สำคัญนี้เป็นจุดสูงสุดของการทำงานตลอดระยะเวลา 12 เดือนของเด็กและเยาวชน 767 คนภายใต้การสนับสนุนของยูนิเซฟในการดำเนินงานของเครือข่ายเยาวชนเพื่อการพลิกโฉมการศึกษาไทย (Youth-Led Advocacy For Transforming Education Initiative)
นี่ถือเป็นก้าวที่สำคัญของประเทศไทยในการเป็นส่วนหนึ่งของการเคลื่อนไหวระดับโลกในการคิดใหม่และปฏิรูปการศึกษาสำหรับเด็กทั่วโลก ปัจจัยหลายอย่างทำให้การศึกษาเป็นเรื่องที่น่าเป็นห่วงอย่างเร่งด่วนทั่วโลก รวมทั้งการสูญเสียการเรียนรู้ (learning loss) ซึ่งมีสาเหตุจาการการระบาดใหญ่ของโควิด-19 และวิกฤตสภาพภูมิอากาศที่ทวีคูณเพิ่มขึ้น จึงจำเป็นต้องมีแนวทางใหม่ ๆ ทางวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและพฤติกรรม โดยที่การศึกษามีบทบาทสำคัญเป็นอย่างยิ่ง เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2565 องค์การสหประชาชาติเรียกให้มีการประชุมที่ชื่อว่า Transforming Education Summit เพื่อตอบสนองต่อวิกฤตด้านการศึกษาระดับโลก อันเป็นวิกฤตที่องค์การสหประชาติเรียกว่า “มีความเกี่ยวพันความเสมอภาคและความครอบคลุมทุกคน คุณภาพและความตรงประเด็น”
ปัญหาเหล่านี้แย่ลงจากความท้าทายที่มีอยู่แล้วในระบบการศึกษาในประเทศไทยอย่างที่บิวตี้ได้กล่าวไว้ในตอนต้น ความไม่เท่าเทียมเป็นปัญหาเรื้อรังมายาวนาน และเป็นที่ยอมรับกันว่าหลักสูตรโรงเรียนและสิ่งอำนวยความสะดวกต่าง ๆ นั้นต้องมีการปรับให้ทันสมัย รายงานสถานการณ์เด็กและเยาวชนในประเทศไทยประจำปี 2565 ซึ่งเป็นผลการรายงานร่วมกันระหว่างสภาเด็กและเยาวชนแห่งประเทศไทย กรมกิจการเด็กและเยาวชน และองค์การยูนิเซฟพบว่า เยาวชนน้อยกว่าร้อยละ 40 รู้สึกว่าระบบการศึกษาในปัจจุบันเตรียมความพร้อมอย่างเพียงพอให้กับพวกเขาสำหรับการจ้างงาน
ยูนิเซฟได้ทำงานอย่างใกล้ชิดกับรัฐบาลไทยในการปฏิรูปการศึกษาอยู่แล้ว แต่การประชุม Transforming Education Summit นั้นเป็นตัวเร่งให้เกิดความร่วมมืออย่างใกล้ชิดมากขึ้นและรับประกันว่าเสียงของเด็กและเยาวชนจะได้รับการรับฟัง “หลังจากการประชุม ผมได้พบกับผู้มีส่วนเกี่ยวข้องด้านการศึกษาของรัฐบาลมากมาย” ดร.รังสรรค์ วิบูลอุปถัมภ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านการศึกษาขององค์การยูนิเซฟ ประเทศไทยกล่าว “พวกเราเห็นตรงกันว่าเด็กและเยาวชนมีข้อเสนอแนะมากมายเกี่ยวกับการศึกษา เราเห็นได้จากเนื้อหาต่าง ๆ ที่พวกเขาสร้างสรรค์ออนไลน์ แต่จำเป็นต้องมีกรอบการทำงานที่รวบรวมประสบการณ์ มุมมอง และข้อเสนอแนะของพวกเขา จึงนำไปสู่การเกิดโครงการเยาวชนเพื่อการพลิกโฉมการศึกษาไทย”
ยูนิเซฟริเริ่มการขับเคลื่อนโดยขอการสนับสนุนจากสมาชิก 2 คนของคณะกรรมการที่ปรึกษาเยาวชนยูนิเซฟคือบิวตี้และ ณัฏฐณิชา ขัติยะวรา (ณิชา) นักเรียนอายุ 19 ปี จากจังหวัดนนทบุรี ซึ่งดูแลเครือข่ายเยาวชนที่ชื่อว่า Student Reflect “เรามีความรู้สึกว่า เราไม่สามารถยอมรับสิ่งต่าง ๆ ได้หากมันยังไม่ดีพอ” ณิชากล่าวถึงความปรารถนาที่ทำให้เธอเข้ามามีส่วนร่วม “การศึกษาคือโอกาส และทุกคนสมควรที่จะได้รับโอกาสที่เท่าเทียมในชีวิต”
ถึงแม้ว่าจะต้องทำงานและเรียนหนังสือเต็มเวลา บิวตี้และณิชายังคงทำงานหนักตลอดปี 2566 ที่ผ่านมา โดยการใช้เครือข่ายเยาวชนที่มี ในการรวมรวมมุมมองของเด็กและเยาวชนคนอื่น ๆ “มันสำคัญมากที่จะต้องสร้างพื้นที่ที่ครอบคลุมทุกคนสำหรับเยาวชนในการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น” ณิชาอธิบาย “เราต้องการที่จะสร้างพื้นที่ปลอดภัย ที่พวกเขาสามารถแลกเปลี่ยนได้อย่างตรงไปตรงมา 100 เปอร์เซ็นต์ เรายังทำงานหนักโดยเป็นตัวแทนให้กับเสียงที่หลากหลายที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพราะประเทศไทยเป็นประเทศที่มีความหลากหลาย ซึ่งเป็นความท้าทายอย่างมาก แต่ก็น่าตื่นเต้นมากเช่นกัน”
บิวตี้และณิชาใช้การผสมผสานระหว่างการประชุมแบบตัวต่อตัว ไปพร้อมกับการหารือออนไลน์เพื่อให้แน่ใจว่าได้มีการรวมมุมมองต่าง ๆ ให้มากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ “เรารู้สึกทึ่งเสมอกับพลังงาน ความกระตือรือร้น และการอุทิศตนของพวกเขาในการสร้างความเปลี่ยนแปลง” ณิชากล่าวขณะยิ้มกว้าง
บิวตี้รู้สึกอึ้งกับความท้าทายที่เด็กผู้อพยพต้องพบเจอ ในขณะที่ทุกคนได้รับผลกระทบจากการปิดโรงเรียนที่เกิดขึ้นจากการระบาดของโรคโควิด-19 เด็กผู้อพยพนั้นต้องเผชิญกับความท้าทายมหาศาล “บางครั้งอาจมีเด็ก 4 หรือ 5 คนต้องแบ่งกันใช้โทรศัพท์เครื่องเดียว โรงเรียนบอกให้พวกเขาเรียนออนไลน์ แต่พวกเขาจะทำยังไงได้ แม้ว่าการระบาดใหญ่ของโควิด-19 สิ้นสุดลงแล้วและพวกเขาสามารถกลับเข้าโรงเรียน แต่พวกเขายังมีปัญหากับบทเรียนเพราะพวกเขาไม่เข้าใจ”
หลังจากการปรึกษาหารือเป็นเวลาหลายเดือน ผู้ให้การสนับสนุนเยาวชนที่ทำงานร่วมกับยูนิเซฟในการสร้างปฏิญญาเยาวชนได้สรุปความท้าทายหลักที่นักเรียนต้องเผชิญ และข้อเสนอแนะในการปรับปรุงความท้าทายนั้นรวมถึงความไม่เท่าเทียมในโรงเรียน ความท้าทายทางสุขภาพจิตที่นักเรียนต้องเผชิญอันเป็นผลมาจากความเครียดหรือการถูกกลั่นแกล้ง และความกังวลว่าเด็กที่ประสบกับปัญหาจะถูกทิ้งไว้ข้างหลังและไม่ได้รับการสนับสนุนที่เพียงพอ
ทั้งบิวตี้และณิชาเคยประสบกับความท้าทายเหล่านี้ด้วยตนเองมาก่อน “เรามีประสบการณ์ถูกกลั่นแกล้งที่โรงเรียน เพราะรูปร่างหน้าตา” บิวตี้กล่าว “และเมื่อได้พูดคุยกับคนอื่น ๆ ที่มีประสบการณ์เดียวกัน พวกเราเห็นตรงกันว่า มันทำให้เราไม่อยากเจอคนที่กลั่นแกล้งเรา และทำให้เราไม่อยากเรียนหนังสือ ที่น่าเศร้าคือครูบางคนก็เป็นคนที่กลั่นแกล้งคนอื่นเช่นกัน” ณิชาพยักหน้าเห็นด้วยกับคำพูดของบิวตี้ และกล่าวว่าเธอก็ต้องทนทุกข์กับความท้าทายทางสุขภาพจิตอย่างการไม่เห็นคุณค่าของตนเองในช่วงเวลาที่ไปโรงเรียน ในขณะที่ครูบางคนให้การสนับสนุนในการเปลี่ยนชีวิตของเด็ก เธอรู้สึกว่าครูบางคนกลับไม่สนใจเธอเลย
ปฏิญญาเยาวชนนี้ไม่ได้เพียงแต่ให้ความสำคัญกับความท้าทาย แต่ยังเสนอแนะทางออกสำหรับ “โรงเรียนที่ปลอดภัย เอาใจใส่และเท่าเทียม” ข้อเสนอแนะต่าง ๆ นั้นรวมทั้งการปรับปรุงสิ่งอำนวยความสะดวก การเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมสำหรับการเรียนรู้ที่สนับสนุนการเรียนรู้ของทุกคน เสริมพลังให้ครูหลายคนมากขึ้นโอบรับแนวคิดของการรวมทุกคนเข้าไว้ด้วยกัน และเพิ่มความใส่ใจเป็นอย่างมากกับการจัดการกับสุขภาพจิตที่ย่ำแย่และการกลั่นแกล้งในโรงเรียน
ณิชาและผู้ที่ทำงานส่งเสริมสนับสนุนเช่นเดียวกันคนอื่นๆ ได้ส่งมอบปฏิญญาเยาวชนให้แก่สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กรุงเทพมหานคร และสำนักงานสภาการศึกษา รวมทั้งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ในการประชุมต่าง ๆ ตลอดเดือนพฤศจิกายนและธันวาคมของปี 2566 ณิชาภูมิใจมากในการทำงานร่วมกันของทีม “พวกเขาตรงประเด็นและเรียกร้องให้มีการดำเนินการ ไฮไลท์ประสบการณ์ของพวกเขาเอง หลังจากที่พวกเขาได้กล่าว ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต่างปรบมือและต้องการที่จะพูดคุยเพื่อสนับสนุนพวกเขาหลักจากที่การประชุมจบลง”
“ยูนิเซฟได้สร้างศักยภาพเพื่อใช้เป็นแนวทางการส่งเสริมสนับสนุนสำหรับครูและนักเรียนมาเป็นเวลานาน” ดร.รังสรรค์กล่าว “ในกิจกรรมลักษณะนี้เราทราบว่าเราต้องสร้างผลสะท้อนที่ยิ่งใหญ่และทำให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมดเกี่ยวกับการศึกษาตื่นตัวที่จะทำงานร่วมและเรียนรู้จากกลุ่มเยาวชน นับเป็นครั้งแรกที่เยาวชนได้มีส่วนร่วมในกระบวนการทางการศึกษาในระดับสูงเช่นนี้ การที่สภาการศึกษาจะรวมมุมมองของพวกเขาในการสะท้อนถึงนโยบายทำให้ผมรู้สึกภูมิใจและมีความหวังสำหรับความเปลี่ยนแปลง”
นอกจากการเสริมพลังให้เกิดการมีส่วนร่วมของเยาวชนอย่างมีความหมายในอนาคตของการศึกษาไทยและการสร้างความเปลี่ยนแปลงอย่างแท้จริงในระดับนโยบาย เป้าหมายอีกหนึ่งอย่างของโครงการคือการเสริมพลังให้กับเยาวชนผู้เข้าร่วม ณิชากล่าวว่าการทำงานนี้มีผลยิ่งใหญ่กับเธอเป็นการส่วนตัว “ปกติแล้วฉันไม่มีความมั่นใจในตนเองมากนัก แต่เมื่อฉันทำงานกับนักเรียนและโรงเรียนผ่านโครงการ Student Reflect และเมื่อทำงานกับยูนิเซฟในการสร้างความเปลี่ยนแปลง ฉันรู้สึกภูมิใจและชอบตัวเอง” ณิชากล่าว “และตอนนี้เรารู้ว่ามันเป็นไปได้ที่เยาวชนจะสร้างผลสะท้อนและพวกเราจะสานต่อความมุ่งมั่นนี้ ฉันหวังว่าสิ่งนี้จะถูกมองว่าเป็นจุดกำเนิดของการเข้าร่วมและการมีส่วนร่วมอย่างจริงจังในการส่งเสริมสนับสนุนการศึกษาสำหรับเยาวชนในประเทศไทย”
