«Мен балалардың өмірі мен денсаулығын жақсартуға игі ықпал ете алатыныма өте қуанамын»
Патронаттық медбике – мамандығы, БҰҰ Балалар қорындағы (ЮНИСЕФ) дайындығы, төтенше жағдайларда дұрыс әрекет ете білу ережелері туралы
Соңғы жылдардағы табиғи апаттар мен басқа да төтенше жағдайлар дағдарыс жағдайындағы балалары бар кейбір отбасылардың осалдығы артқанын байқатып отыр.
Сондықтан БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) қолдауымен жас балалары бар отбасыларға патронаттық қызмет көрсетудің әмбебап прогрессивті патронат үлгісі әзірленді (ред. одан әрі ӘППҮ ескертпесі).
ӘППҮ аясында патронаттық медбикелер отбасыларға, жүкті әйелдер мен жаңа туған балаларға, әсіресе медициналық немесе психоәлеуметтік қауіптерге байланысты ерекше сұраныстары бар, тәуекелі жоғары топтарға баруға баса назар аударады.
Мұндай үлгі 2019 жылы ұлттық деңгейде Қазақстанның барлық аймақтарында алғашқы медициналық-санитарлық көмек ретінде енгізілген.
ӘППҮ жұмысының табыстылығының маңызды шарты тек оның болуында ғана емес, сонымен қатар патронаттық медбикелерді де оқыту. Егер отбасылық дәрігердің бір учаскесінде қызмет көрсетілетін тұрғындар саны 1700 адамдай болса, патронаттық медбикелердің жалпы саны шамамен 11200 адамды құрауы тиіс. ЮНИСЕФ ӘППҮ енгізу барысында шебер-жаттықтырушылар мен жаттықтырушыларды дайындауға қолдау көрсетті.
Түркістан қаласында 2023 жылдың 30 қаңтары мен 3 ақпаны аралығында «Балаларды жастайынан әмбебап прогрессивті патронат үлгісі (ӘППҮ) аясында дағдарыс пен төтенше жағдайларға (ТЖ) бейімдей отырып дамыту» оқулары өтті.
Оқыту ҚР Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы мен ЮНИСЕФ-тің бірлескен бағдарламасы аясында ұйымдастырылды.
Айдарқын Қуатбекқызы – ЮНИСЕФ тренингіне қатысқан патронаттық медбикелердің бірі. Айжарқын патронаттық медбике мамандығының маңыздылығы мен оның міндеттері жайлы баяндай отырып, оқу барысында меңгерген төтенше жағдайларда әрекет етудің негізгі алгоритмдерімен де бөліседі.
Айжарқын Қуатбекқызы өз өмірін медицинамен 2015 жылы байланыстырған. Ол өз мамандығын сүйеді және оны саналы түрде таңдаған. Кейіпкеріміз ана атанғаннан кейін осынау мамандыққа деген сүйіспеншілігі ерекше арта түскенін айтады. Медицинадағы жолы егу кабинетінде екі айлық тәжірибеден өткен соң басталған. Дәл осы жерде ол кішкентай пациенттердің денсаулығы мен балалардың иммундық жүйесі жөнінде білім мен тәжірибе жинақтаған.
Осыдан кейін Ақжарқын Жетісайдағы ауруханалардың бірінде балалар бөлімінде медбике болып қызмет атқарған. Оның алдында балалармен жұмыс істегеннің арқасында ата-аналарға ақпараттар беруде, олармен сенімді қарым-қатынас құрып, алдын алу шаралары мен балаларды егуде, балаларда жас күнінде болатын ауру-сырқауларға қатысты барлық сауалдарға жауап беруде айтарлықтай қиындықтар туындай қоймаған.
«Кәсіби тәжірибемнің, сондай-ақ аналық тәжірибемнің арқасында мен олардың көзінен, бет әлпеті мен жымиысынан көп нәрсені түсінемін. Шындығына келгенде, бес баланың анасы болғаннан кейін де әрбір кішкентай пациентке өз баламдай қараймын. Мен қазір патронаттық медбике болып жұмыс істейтініме және балалармен де олардың ата-аналарымен де тығыз байланыста жұмыс істейтініме қуанамын», дейді Айжарқын.
Айжарқын жұмыста болсын және өз айналасындағы ата-аналарға да олардың қандай мүмкіндіктер бар екенін және балалары қандай мемлекеттік қызметтерді ала алатыны туралы әрдайым егжей-тегжейлі айтып жүруге тырысады.
ӘППҮ-тің айрықша белгісі – оның әмбебаптығы, яғни құрамында жүкті әйелдер мен әр жастағы балалары бар отбасыларды үздіксіз қамту мен қызмет көрсету, және оның прогресссивті сипаты пайдаланушы мен пациенттің өтінішімен емес, патронаждық медбикелердің бастамасымен жүзеге асуы.
Патронаттық медбике жаңа туған сәбилердің денсаулығын өмірінің алғашқы айларында бақылайды. Осынау мамандық иесінің алғашқы көмек көрсете алатын қабілеті, өмірге қауіп төндіретін белгілерді анықтап, кез келген жағдайда нақты әрекет ете алатын жоспары болуы тиіс.
«Патронаттық медбике ретінде менің негізгі міндетім – бұл бала тұрып жатқан отбасымен, жағдайымен танысып, түсіне білу. Бала немен тамақтанады, оның өміріне ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ па, ол денсаулығы мен дамуына керекті барлық қажеттіліктермен қамтамасыз етілген бе, осының бәрін білу кез келген жағдайда бағалауды жеңілдетеді», дейді Айжарқын.
Мейірбикелік патронаж күйзелістік жағдайлардың туындау ықтималдығының артуын ескере отырып, күйзелістік жағдайларға анағұрлым бейім отбасыларды анықтап, сондай-ақ төтенше жағдайларда кішкентай балалары бар отбасылардың тұрақтылығын арттыруға, оларға қажетті білім мен дағды беруге, сондай-ақ дағдарыс туындаған кезде көмек көрсете алады.
Айжарқын Қуатбекқызы оқу – бұл бүкіл өміріңе жалғасатын, әсіресе медициналық қызметкерлер үшін аса маңызды жаңа білім мен машықтарды меңгеруге септесетін үдеріс деп есептейді. Сондықтан да ол «Балаларды жастайынан әмбебап прогрессивті патронат үлгісі (ӘППҮ) аясында дағдарыс пен төтенше жағдайларға (ТЖ) бейімдей отырып дамыту» тренингіне қатысуды ұйғарыпты.
«Мен патронаттық медбике көзге көрінбейтінді көрсете алады дегенді жиі қайталаймын. Мысалы, біз үйлерді аралаған кезде тек қана баланың денсаулығын ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік жағдайын, ақыл-есінің дамуын, сөйлеуін де бағалай аламыз. Қажет болған жағдайда оларды арнаулы мамандарға жібереміз», дейді Айжарқын.
Айжарқын үйлерді аралаған кезде қауіпсіздіктің барлық ережелері сақталынған ба, баланың өміріне ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ па, бәрін анықтайды. Сондықтан патронаттық медбике бірінші келген сәтінен бастап бала өміріне қауіп төндіретін жағдайларды анықтау мақсатында учаскені қарап шығады. Мәселен, үтік пен электр сымының баланың қолы жетпейтін жерде тұрғандығын тексереді.
«Үйлерді аралаған кезде мен көрпе-төсектердің кереует жанында дұрыс жиналмай тұрғанын жиі байқаймын, ал бұл бала өмірі үшін өте қауіпті. Жүк кез келген уақытта оның үстіне құлап, баланы тұншықтырып, тіпті мерт етуі де әбден мүмкін. Сондықтан біз осындай жағдайларға да мән беріп, ескерту жасап және барлық ескертулердің орындалғанын тексеріп отырамыз», дейді медбике.
Кейіпкердің айтуынша, сол сияқты газ құбырларының дұрыс жалғанбауы да баланың өміріне қауіп төндіретін және жиі кездесетін жағдайға жатады. Тұрғынүйдің іргетасы мен төмен қысымдағы газ тасымалдайтын коммуникациялардың арасы 2 метрдей алшақ болуы тиіс. Газ құбырларының дұрыс орналаспауынан газ көміртегімен уланып қалу ғажап емес.
«Біздің Жетісай ауданында жылу жиі болмай қалады, сондай кезде адамдар жылыну үшін электржылытқыш сияқты әртүрлі электр көздерін пайдаланады. Сондай-ақ біз олардың дұрыс қолданылуына да назар аударамыз. Мысалы, темір пешті ағаш еденнің үстіне қоюға болмайды – бұл өрт тудыруы мүмкін», дейді кейіпкеріміз.
Айжарқын өрттің шығуына жиі себепші болатын нәрсе – электр ұзартқыштары дейді. Ұзартқыштар тұрмыстық техникаларды тек қысқа уақытқа пайдалануға арналған. Оны пайдаланып болғаннан кейін бірден токтан ажыратып қою қажет. Ол электрұзартқыштарына бір емес, бірнеше құрылғы қосылып тұрғанын, оның ішінде ұзақ уақыт бойы қосулы қалатын қуаттандырғыштарды жиі көретінін айтады.
Айжарқын оқытылған патронаттық медбикелердің бар болғандығының маңыздылығын көрсететін өте көрнекі оқиғамен былай бөліседі.
«Жуырда жаңадан туған сәбиге алғашқы патронаж жасаған кезде мынадай жағдай болды. Тұрғынүйдің бірінші қабатында тұратын отбасы бар екен. Өңірде күн жылынғаннан кейін ата-анасы жылуды өшіріп, газбен жылытатын пешті қосқан. Күндізгі ызғардан пештің сырты жарылып, өртенген. Мен осы мәселеге әке-шешесінің назарын аударып, оның көзін жоюды сұрадым. Бір аптадан кейін сол үйге келген кезімде олардың менің ескертуіме құлақ асқандарына көз жеткіздім. Сәбидің анасы да қуанып, менің осыдан хабардар еткеніме алғысын айтты», дейді Айжарқын.
Айжарқын үйлерді аралаған кезде әрдайым төтенше жағдай орын алған жағдайда қандай әрекет жасау керектігін айтып отырады. Мысалы, барлық құжатттар мен ең керекті дәрі-дәрмектер салынған қобдиша қол жететін, оңай жерде тұрғаны өте маңызды.
«Оқудан кейін әрбір балада даму үшін мүмкіндіктердің болғаны қаншалықты маңызды екендігіне тағы да көз жеткіздім. Мен балалардың өміріне игі ықпал ете алатыныма және олардың өмірлерін жақсарта алатыныма өте қуанамын. Патронаттық медбике және бес баланың анасы ретінде де Қазақстан балаларының болашағы жарқын болғанын қалаймын».
