Диабетке шалдыққан жеткіншектер Қазақстанда қалай өмір сүріп жатыр?
Қант диабеті бар Наиль Зәкиев басқа жасөспірімдерге ЮНИСЕФ-тің АИТВ-ахуалды және қант диабетімен өмір сүретін балалар мен жеткіншектерге арналған тәжірибелік нұсқаулығы арқылы өз диагноздарын қабылдауға қалай көмектесіп жүр?
Соңғы 10 жылда Қазақстанда қант диабетімен ауыратындардың саны екі есеге өсті. Он тоғыз жастағы Наиль Зәкиев 10 жылдан бері 1 типті қант диабетімен өмір сүріп жатса да, бұл оның спортпен айналысуына, университетте білім алып, қоғамдық жұмыстарға араласуына кедергі келтірмейді.
«Мен 9 жасымда диагнозым туралы білген кезде – бұл әкемнің туған күні болатын. Туған күнді атап өткеннен кейін әжемнің саяжайына барғанбыз. Сол жерде жуылмаған жеміс-жидектерге тойып алған соң, біраздан кейін жағдайым нашарлап кетті. Учаскелік дәрігер мен реаниматологты шақырып, қантымды өлшегенде 29-ға көтеріліп кеткенін көріп, жедел жәрдеммен мені аурухана апарыпты. Бір аптадан кейін жансақтау бөлімінде аяқтарымды сезіне алмай, есімді жидым», – деп еске алады Наиль.
Жасөспірімге диагнозы туралы бірнеше күннен кейін қантының деңгейін өлшейтін кезде айтылған. Наиль өте әлсіз әрі көмек керек болғандықтан, палатада әжесі де бірге жатқан.
«Маған диабетім бар екенін айтқан кезде өте қобалжыдым. Өйткені, мен бұл сөз тіркесін ешқашан естіген емеспін. Сол уақытта ұдайы менен: «Өз диагнозыңа үйрендің бе?» деп сұраумен болса да, бірақ көпке дейін мен оған көндіге алмай жүрдім. Тіпті, кейде мен өзімді мүгедек деп есептеген кездерім де болды», – дейді Наиль.
Наильдің айтуынша, ауруханадан кейін мектепке оралған кезде оның сырқаты туралы түгел білген, себебі анасы бәріне ескерткен екен. Наильді сыныптастары мазақ етіп, дәретханада ұрып-соғып, үстіне су құйып, инсулин инъекциясын салған кезінде сыныптан қуып жіберетін болған. Сондықтан ол мектепке барғысы келмей, жиі үйде қалуды сұранатын.
«Бірде өзімді жаман сезінген кезімде мұғалім мені сабақтан қуып жіберді де, егер өлгің келсе, менің сыныбымда емес, тек басқа жерде өл деді. Мұғалімдердің көбі мені өз диагнозын пайдаланып жүр деп ойлайтын. Денсаулығыма байланысты мектепке бара алмай қалатындықтан, мені осының бәрін ойдан шығарып жүр деп есептеді. Уақыт өте келе оқытушылар құрамы да, сыныптастарым да диабет деген қандай ауру екендігін білгеннен кейін маған сабырмен қарай бастады», – деп еске алады Наиль.
Наильдің өмірінде «егер мені қорлап жатса, онда мен де жаман жігіт болуым қажет» деп шешім қабылдаған кезең де болды, нашар ортамен байланысып, үйден қашып, шылым да шекті. Бұл жағдай оны әке-шешесі «Жаңа Ұрпақ» деп аталатын республикалық лагерьге жібергенге дейін жалғасып, осы жерде жеткіншектің өмірі 7 күннің ішінде 180 градусқа өзгереді. Лагерьде Наильге диабеттің кесірінен өз кемсінетін әдетін жеңуге көмектесетін орта пайда болған еді.
«Олар менің кеселіме деген көзқарасымды өзгертуге көмектесті, бұрын өзімді өлік көретінмін. Оған назар аударуды қойдым. Бір күні таңертең қолымда рафинадталған қант және досымның риза кейіппен: «Мен сенің криптонитіңді таптым» (ред. ескертпесі: суперменге қарсы қару), деген сөзімен қалай оянғаным және осыған ұзақ күлгенім де есімде. Осылайша лагерьге бір рет келемін деп, мен мұнда 4 жылға жұмыс істеуге қалып қойдым», – дейді Зәкиев.
Қазір Наиль Мәскеудегі Халықаралық университетте психолог мамандығына оқып жатыр, әкесімен бірге қант диабеті саласында қоғамдық жұмыстармен айналысады. Сондай-ақ ол БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) қолдауымен әзірленген «АИТВ-ахуалды және қант диабетіне шалдыққан балалар мен жасөспірімдерге арналған тәжірибелік нұсқаулығын» жазуға да белсене араласқан.
Наиль бұрын, республикалық көшбасшылар мектебінің негізін қалаған Асхат Әбжановпен сөйлескенге дейін диабеттің дәрісін табу үшін эндокринолог болғысы келгенін де жасырмайды. Ол өзінің жүрегін тербеген: «Дәрігерлер тәнді емдейді, ал психологтар жанды емдейді» деген тартымды ойды алға тартады. Сол кезеңде Наиль диабетке шалдыққан жасөпірімдерге барынша көмектесіп, басқаларға да өз жағдайына икемделіп, «Жаңа Ұрпақ» лагерінің тәлімгеріне айналады. Оның өмірлік жолын айқындап берген де осы сөздер болатын.
«Мен қант диабеті саласындағы белсенділікпен әкемнің арқасында, ал ол менің арқамда айналыса бастады. Мен тек жасөспірімдермен жұмыс істесем, әкем олардың ата-аналарымен, мемлекетпен жұмыс істейді. Меніңше, маған мұны менен артық ешкім жасай алмайтын сияқты көрінеді, ал маған көмектескен кезде өмір осымен тоқтап қалмайтынын түсінгенмін. Барлық жеткіншектер осы жолдан өткенін, өзгелер де осы жолдан өтетінін білемін», – дейді ол.
Наиль жасөспірімдерге диабетпен қалай өмір сүруге болатыны туралы тренингтер өткізіп, жеткіншектерге достың қаншалықты қажет екендігін білетіндіктен, әңгімелесіп отырады.
«Мен достық қызметімді ұсынып, олармен теңдей сөйлесіп, қант диабетінің не екендігін түсіндіремін. Психология саласындағы білімім де мұны тиімді атқаруға септеседі. Мені әке-шешем мен диабет-чаттары арқылы тауып алады. Сондай-ақ ЮНИСЕФ-пен бірге нұсқаулық үстінде жұмыс істеген кезде нұсқаулық мәтінін жеткіншектердің тіліне бейімдеуге көмектестім. Осы арқылы ақпараттарды түсінуді жеңілдетіп, хабардарлықты арттыру үшін барынша маңызды тақырыптарды іріктеуге ат салыстым», – дейді Наиль
Наильдың өзі де біреуге қант диабетінің не екенін және онымен қалай өмір сүру керектігін түсіндіру қажет болған кезде нұсқаулыққа жүгінеді. Сол сияқты ол қызымен бірінші танысқан кезде де өз диагнозын осы нұсқаулықа сілтемені жіберу арқылы білдірген. Нұсқаулықтың авторлары нұсқаулықта осындай аурулармен өмір сүретін балалар мен жасөспірімдердің, сарапшылардың пікіріне сүйене отырып, ең керекті де ең маңызды мәліметтерді жинақтауға ұмтылған.
Зәкиевтің айтуынша, жеткіншекке көмектесу үшін бірінші кезекте ата-анасы тым қамқор болуды доғарған жөн, өйткені көп жағдайда әке-шешенің тым өбектей беруі баланы тұйықтандырады. Кімде кім диабетпен өмір сүретін болса, Наиль оларға өз диагнозына көндігіп, кеселін басқаруға дағдыланып, толыққанды өмір сүріп, өмірден барынша жақсылық іздеп, барлық нәрсенің жарқын жағын табуға кеңес береді. Сонымен қатар өз диагнозы туралы көбірек білуге кеңес беріп, қалғаны тәжірибемен келетінін айтады. Наиль бәрібір диабетке тіреліп қалмайтындығына, керісінше өмір содан басталатынына сенімді.
«Қант диабеті менің өмірімді түбегейлі өзгертті, бірақ қазір маған бірдеңені өзгерту ұсынылса, мен оны қаламайтын едім, өйткені соның арқасында мен көп нәрсеге қол жеткіздім, бұл тәжірибе мен үшін құнды», – деп түйіндеді сөзін Наиль Зәкиев.
