Қазақстандағы мектепте білім берудің жеке тәсілі
ЮНИСЕФ бағдарламасы пандемиядан кейін оқушылардың білімін толықтыруға қалай көмектесе алады?
COVID-19 пандемиясы білім беру жүйесіінің бүкіл тарихында ірі іркіліс жасап, барлық құрлықтар мен 190-нан астам елдегі 1,6 миллиардтай дерлік оқушыны жанап өтті. Дағдарысты бұған дейінгі болған және білім беру саласындағы теңсіздік те одан әрі тереңдетіп, жағдайы төмен балалардың айтарлықтай бөлігіне оқуын жалғастыруға мүмкіндік бермеді.
Оқушылардың басым көпшілігі цифрлы білім беру кезіндегі қиындықтармен бетпе бет келгендіктен,сабақтарды ұйымдастыру әдісін теңдестіру қажеттігі пайда болды. Қазақстанда 2020 жылдан бастап БҰҰ Балалар қорының және AlmaU университетінің қолдауымен мектеп әкімшілігі мен мұғалімдері жалпы мектептік тәсілдің бөлігі ретінде білімді толықтырудың әртүрлі стратегияларын тәжірибеден өткізе бастады.
Осы жоба аясында мектептегі барлық әдіс цифрлық/аралас оқытуға бағытталды.
Аралас оқыту – бұл Қазақстандағы мұғалімдер мен оқушылар арасындағы білім беру деңгейіне бейімделуді талап ететін жаңа тұжырымдама. Мұғалімдерді даярлау барысында бұл тәсіл әлі де жеткілікті түрде таралмаған, оған қоса ол білім беру жүйесіне енгізу мен тұжырымдамалық түрде қалыптастыруды қажет етеді. Ендеше осы бағдарламаның ізашарларының қатарында Солтүстік Қазақстан облысы Лобаново ауылындағы орта мектептің директоры Дана Шыңғысқызы Орымбаева да бар.
Дана Шыңғысқызы жобаны бастамас бұрын олардың бастамаға қатысуға қаншалықты қызығушылық танытатынын біліп алу үшін мұғалімдермен бірге фокус-топ жинаған. Осылайша әріптестерінің келісімін ала отырып, олармен бірге белгілі бір пәндер мен қалған пәндер бойынша, және сәйкесінше қолдау бағдарламаларына мұқтаж оқушылардың мақсатты тобын іріктеді.
«Әріптестеріммен бірге жобаға 5-9 сыныптар қатысатындығын анықтап алдық. Алдыңғы сыныпта алған бағасына қарай 25 оқушыны таңдадық. Осы арқылы оның алдыңғысынан төмен көрсеткіш көрсеткендерді іріктеп алдық. Мүмкін, бұлай істеген дұрыс емес шығар, алайда біз осыны бірінші рет жасадық. Жобаға қатысқан бір жыл ішінде біз дублер сабағы, understudy, «Lesson study», кері сабақ сияқты басқа да жаңа құралдарды таптық. Осының арқасында біздің дәрістеріміз бұрынғыдан да қызықты әрі тиімдірек бола түсті», – дейді Лобанова орта мектебінде 11 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан Дана Шыңғысқызы.
Дананың айтуынша, оның көз алдында толайым бір буын өсіп келе жатыр. Пандемия қатері мен білім саласындағы айқын дағдарыс оны да бей-жай қалдырмаған. Оның үстіне ауылдық мектептерде электроника жетіспеушілігі байқалғандықтан, мектеп әкімшілігі қажетті техникалар туралы аудан орталықтарына хабарлауға мәжбүр болған.
«Пандемия кезінде біз оқушылардың үйлерінде компьютерлерінің бар-жоғы туралы сұрастырдық. Бәрінде техника жеткіліксіз болғандықтан, жиған деректерімізді аудан орталығына жібердік. Басқа мектептермен де техника алмасуға тура келді», – дейді мектеп директоры.
Оқушылардың бақытына орай, барлығы қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген. Әлеуметтік қашықтықты сақтай отырып, мұғалімдер сабақтарын компакт-дискіге жазып, WhatsApp, Zoom арқылы сыныптарымен байланысып, үй тапсырмаларын пошта арқылы жіберуді сұрап отырған. Дана болашақта технологиялардың қолжетімсіздігі сияқты қиындықтардың болмағанын және олардың мультимедиялық тақталар мен баспа кітаптарының толық арсеналын пайдалана отырып, толыққанды сабақтар өткенін армандайды. Дегенмен, Дана өз мектебіне осы оқу бағдарламасының бір бөлшегіне айналудың сәті түскеніне және мұқтаж әрбір оқушыға цифрлы оқыту мен қолдау бағдарламаларын ұсына отырып, тұтас мектеп тәсілін әзірлеу үшін ұлттық және халықаралық сарапшылардан кеңес алғанына дән риза.
Осылайша, AlmaU университетінің сарапшыларының жетекшілігімен пилоттық мектептердің мұғалімдері артта қалған оқушылар арасында білімдерін толықтыру үшін келесі стратегияларды қолданады: саралап оқыту, сыныптастарымен бір-бірімен оқыту, жоғары сыныптармен тең емес оқыту, негізгі тақырыптарға назар аудару, цифрлық мазмұнды белсенді пайдалану, білім беру барысында психоэмоционалды сенімділікті көтеру.
«Осы бағдарламаның арқасында біздер дәріс беру тәсілдерін өзгерттік. Егер бұрын сыныпқа мұғалімдер келіп, тақырыпты түсіндіріп, жаңа сабаққа көшетін болса, қазір бізде оқушыларға деген жеке көзқарас қалыптасты. Сонымен қатар, балаға психологиялық қолдау көрсетуді мақсат етіп отырмыз, өйткені мұның қажеттілігін көрдік», – дейді Дана.
Оқушыларға деген жеке қадамдар олардың сабақ үлгерімін ғана жақсартып қоймай, ұжымдағы психоэмоциональдық күйіне де әсер етті.
Дана Шыңғысқызы ұстаздардың қағілездігі оқушының оқу үлгерімін сақтап қалуға мүмкіндік берген шынайы бір оқиғамен бөлісе отырып: «Алтыншы сынып оқушысы Жақсылық Асылханов күтпеген жерден анасынан айырылып, басқа үш бауырымен бірге әкесінің тәрбиесінде қалып қойған болатын. Оның сабағы кәдімгідей нашарлап, белсенділігі төмендеді. Біз мұғалімдер тобымен бірге баланың оқу үлгерімінің төмендеуінің ықтимал себептерін анықтап, бірден жеке оқыту әдісін таңдадық. Келесі тоқсанда ол төмен бағаларын түзетіп, сабақ үлгерімін айтарлықтай жақсартты», дейді.
Мұғалімдер мұны өздері білімді толықтыру жөнінде өткен бағдарламаға қатысу барысында танысқан құралдарды пайдаланудың арқасында жүзеге асты деп есептейді. Бағдарламаға барлығы 6 қалалық және бүкіл Қазақстандағы ауылдық мектептер қатысты. Бағдарлама 114 мұғалімді, 4-11 сыныптардағы 541 оқушыны қамтыса, оның 47% – қыз бала, 22-сі ерекше күтімді қажет ететін оқушылар еді.
Білім саласында 11 жыл еңбек етіп келе жатқан Дана өз таңдауына ешқашан күмән келтірген емес. Қызметі таңғы сағат 8-де басталса да, оған балалармен жұмыс істеп, олардың үлгерімінің ілгерілегенін бақылап отырған ұнайды.
Мен мектепке келе салысымен уақыттың қалай өтіп кеткенін аңғармай қаламын. Мүмкін, балалардың арқасында қуатым тасып, шаршағанымды тез ұмытатын шығармын. Мен үшін мінсіз мектеп дегеніміз – оқушыларымыздың 100% өмірден өз орындарын тапқаны. Ал ұстаз ретіндегі біздің міндетіміз – лайықты өскелең ұрпақ тәрбиелеу», – деп есептейді Дана Шыңғысқызы.
Ендеше шалғайдағы мектептердегі жалпы мектептік тәсілдің пилоттық кезеңінің оң нәтижелері ескеріле отырып, еліміздің басқа мектептеріне де осынау әдісті енгізу мәселелерін одан әрі талқылау тиісті мемлекеттік органдармен және академиялық мекемелерде жалғасын табатын болады.
Шалғайдағы мектептердегі жалпымектептік тәсілдің пилоттық кезеңінің оң нәтижелерін ескере отырып, бейінді мемлекеттік органдармен және әріптестермен бірлесіп, ел мектептеріндегі тәсілді одан әрі іске асыру келесі қадамдар арқылы жүзеге асады:
- мектеп басшыларымен жұмыс істеу және олардың қажеттіліктерін зерттеу үшін ата-аналармен және оқушылармен кеңесу және білімді толықтырудың мақсатты бағдарламаларын әзірлеу;
- педагогтердің біліктілігін арттыру, атап айтқанда, мұғалімдерді даярлау мен қайта даярлауға оқушылардың әлеуметтік және эмоционалдық оқыту және дамыту тақырыптарын, мінез-құлық проблемаларын, оларды білім беруде қолданудың цифрлық құралдары мен әдістерін енгізу;
- оқытудың сараланған әдістерін (мысалы, станциялардың айналу моделі), "тең-тең" практикасын және басқа да тиімді модельдерді (мұғалімдер мен оқушыларға жүктеме тұрғысынан)қосу;
- тәжірибе алмасу үшін педагогикалық қауымдастықтарды ілгерілету.
- педагогтердің тең қатысуымен тұрақты мониторинг жүйесі.
