Khi không khí sạch trở thành thứ xa xỉ, cuộc sống khỏe mạnh bị từ chối
Trẻ em ở nhiều nơi trên khắp Việt Nam đang phải đối mặt với một thực tế khắc nghiệt – không có không khí trong lành để thở. Chúng ta cần hành động ngay.
- English
- Tiếng Việt
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – Một con kênh quanh năm suốt tháng bị ô nhiễm bởi nước thải hóa chất từ các nhà máy công nghiệp trong thành phố. Cách đó năm mét là trường mẫu giáo với rất nhiều trẻ nhỏ vẫn hít thở trong bầu không khí đó hàng ngày.
“Con không ngửi thấy mùi gì cả,” Bảo Khôi, cậu bé 5 tuổi trả lời một cách đầy ngạc nhiên khi được hỏi liệu em có ngửi thấy mùi gì đó trong không khí không. “Có phải ý cô muốn hỏi con là có ngửi thấy mùi gì thơm không đúng không ạ?”
Khôi là một trong 300 trẻ đang học tại trường mầm non Tân Tạo A nằm ở trung tâm công nghiệp của thành phố. Các cụm nhà máy, công xưởng phân bố dày đặc khắp các khu vực ngoại thành. Ngay từ khi bước vào cổng trường, bất kỳ ai cũng ngửi thấy mùi hôi nồng nặc khó chịu. Không khí bị ô nhiễm. Nhưng với những đứa trẻ ở đây, chúng đã quá quen với sự ô nhiễm đến mức nó đã trở thành một phần vô hình trong cuộc sống của các em.
Một ngày điển hình của một đứa trẻ ở một thành phố lớn tại Việt Nam thường bắt đầu bằng việc phải ngồi trên xe máy để đến trường trong tình trạng giao thông ô nhiễm. Nhiều trẻ như Khôi và các bạn cùng lớp của em lại phải thêm 8 giờ chịu đựng không khí tồi tệ đến mức đáng báo động. Khí thải giao thông, đốt phế phẩm nông nghiệp, bụi từ nhưng công trình xây dựng, khói từ các nhà máy điện than và việc đốt chất thải công nghiệp là những nguyên nhân góp phần dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường này. Trong khi đó, khu vực nông thôn có lượng khí thải cao do đốt phế phẩm nông nghiệp ngoài trời.
Tại Việt Nam, các khu vực đô thị như Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) và Hà Nội bị ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất, đứng đầu bảng xếp hạng các thành phố có chất lượng không khí kém nhất thế giới. Việt Nam xếp hạng thứ 30 trong số 131 quốc gia trên thế giới có không khí độc hại nhất trong năm 2022[1]. Trong những năm gần đây, tình trạng này không thay đổi nhiều nếu không nói là còn xấu đi theo như dự đoán. Trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ, bị ảnh hưởng nhiều nhất vì chúng thở nhanh hơn người lớn và phổi vẫn đang phát triển. Các em cũng dễ bị tổn thương nhất vì các chất gây ô nhiễm không khí có thể đi từ phổi vào máu, đi đến não và gây viêm tế bào não.
Huỳnh Thị Phương Ái là giáo viên mầm non. Cô đã công tác ở trường mầm non Tân Tạo A được 6 năm.
“Các em có những triệu chứng rõ ràng liên quan đến vấn đề hô hấp hoặc bị ho quanh năm. Các triệu chứng thường kéo dài hàng tuần và nhiều em bị tái phát,” cô Ái cho biết.
Cách Tân Tạo A không xa là trường mầm non Trạng Nguyên. Trường này nằm đối diện một điểm xử lý rác thải lớn. Đã thành thông lệ, các dòng xe chở rác nối nhau liên tục đến đây vào nhiều giờ khác nhau trong ngày chất rác thành hàng đống lớn.
“Hàng núi rác được đổ ra từ ngày này qua ngày khác,” bà Huynh Thi Tùng, hiệu trưởng nhà trường cho biết. “Khi có những cơn gió lớn, mùi hôi lại bốc lên gấp bội.” Ngôi trường này cũng có 300 trẻ em. Cha mẹ của các em làm việc tại các nhà máy hoặc các doanh nghiệp nhỏ trong vùng.
Đã đến lúc cần phải hành động
Từ năm 2020, UNICEF Việt Nam đã tiên phong vận động Chính phủ triển khai hệ thống giáo dục toàn diện, thông minh về khí hậu. Điều này có nghĩa là thể chế hóa khuôn khổ trường học thông minh về khí hậu quốc gia góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu và thích ứng với các rủi ro liên quan đến khí hậu đang tác động đến hàng triệu trẻ em.
Như người ta thường nói, hành trình ngàn dặm phải bắt đầu từ những bước đi đầu tiên. Hơn một trăm máy lọc không khí đã được cung cấp cho các trường mầm non tại TP.HCM và tỉnh miền núi Điện Biên. Chương trình giảng dạy của trường được xây dựng để lồng ghép vào hệ thống, tiến hành khảo sát kiến thức-thái độ-thực hành và đào tạo cho các nhà quản lý giáo dục, giáo viên về bảo vệ trẻ em khỏi tác hại ô nhiễm không khí.
Cô Ái - trường mầm non Tân Tạo A cho biết “Chúng tôi nhận thấy rằng kể từ khi vận hành máy lọc không khí trong lớp học, các em ngủ ngon hơn trong giờ ngủ trưa”. “Hầu hết các bậc phụ huynh đều rất quan tâm đến sức khỏe và các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe của con cái của họ”..”
Chị Quỳnh Nga, mẹ của bé gái 5 tuổi, Linh Đan, đang theo học tại trường mầm non Tân Tạo A chia sẻ: “Phụ huynh chúng tôi nhận thức được không khí trong trường học không an toàn. Chúng tôi biết rằng các phân tử độc hại trong không khí có thể xâm nhập vào phổi của các con và gây hại đến sức khoẻ. Do đó, chúng tôi đã cố gắng bảo vệ các con tốt nhất có thể, ví dụ như là cho các con đeo khẩu trang và hỗ trợ nhà trường trong tất cả những hành động xanh trường dự định làm để khiến ngôi trường này trở nên xanh nhất có thể như trồng cây.” “Nhưng cần phải làm nhiều hơn nữa những biện pháp bảo vệ môi trường – để ngăn chặn và thay đổi tình hình – chứ không chỉ để ứng phó.”
“Chúng tôi rất vui khi Linh Đan về nhà và kể rằng nhà trường đã lắp máy lọc không khí trong lớp của con và ngày nào cũng bật,” chị Nga nói thêm. “Điều này rất quan trọng đối với chúng tôi.”
Một cuộc thăm dò ý kiến gần đây của U-Report Việt Nam cho thấy 90% trong số hơn 2.600 thanh niên Việt Nam được hỏi khẳng định ô nhiễm không khí đã ảnh hưởng đến cuộc sống của các em ở một mức độ nhất định hoặc ở mức độ lớn. Khoảng 54% cho biết các em thường xuyên gặp khó khăn về hô hấp và các vấn đề sức khỏe khác do tác hại của ô nhiễm không khí gây ra. Và 21% thừa nhận ô nhiễm không khí khiến các em ít tham gia các hoạt động ngoài trời và ít tập thể dục hơn.
Bà Tùng, hiệu trưởng trường mầm non Trạng Nguyên nói: “Hầu hết phụ huynh đều nhận thức được vấn đề sức khỏe của trẻ và vấn đề ô nhiễm không khí mà nhà trường đang phải đối mặt.” “Họ đã bày tỏ những lo lắng của mình nhưng chúng tôi cũng hiểu rằng chỉ riêng nhà trường thì không thể thay đổi được.”
Thông điệp chung tay bảo vệ môi trường
“Kiến thức liên quan đến rủi ro gây ra do ô nhiễm không khí và cách bảo vệ học sinh khỏi tác hại của ô nhiễm không khí vẫn chưa được đưa vào nội dung giáo dục của chúng tôi. Đây là một lĩnh vực mới đòi hỏi sự quan tâm và hành động của nhà trường,” bà Tùng cho biết.
Bà Tùng nói thêm “Các khóa đào tạo của UNICEF rất cần thiết cho cả cán bộ quản lý và giáo viên của chúng tôi.” “Khi mọi người – các nhà hoạch định chính sách giáo dục, quản lý trường học, giáo viên, phụ huynh và bản thân trẻ em cùng tham gia – chúng ta sẽ xây dựng một cộng đồng có kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ bản thân.”
“Điều quan trọng là phụ huynh cũng tham gia vào việc phòng ngừa và bảo vệ. Những biện pháp bảo vệ môi trường và kỹ năng tự bảo vệ bản thân đơn giản hàng ngày như hạn chế đốt rác ở nhà hay đeo khẩu trang cho trẻ vào những thời điểm quan trọng khi chất lượng không khí kém chắc chắn sẽ hữu ích.”
“Phụ huynh lắng nghe những điều con cái của họ học được ở trường và đó là một cách giáo dục tốt.” “Chính trẻ em sẽ là tác nhân thay đổi tương lai.” “Trẻ em thường tin vào những gì các cô nói.”
“Đối với ngành giáo dục, cách tiếp cận dựa trên quyền của nhiều hệ thống là không thể thiếu đối với chiến lược tổng thể của Việt Nam nhằm giải quyết vấn đề chất lượng không khí.” Bà Lê Anh Lan, Chuyên gia Giáo dục của UNICEF Việt Nam cho biết, “Đầu tư phát triển khung giáo dục, cung cấp máy lọc không khí cho các trường mầm non cũng như nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên nhà trường là những động lực kịp thời và cần thiết cho hệ thống.”
“Với sự hợp tác này, UNICEF phấn đấu trở thành một trong những tổ chức đầu tiên thúc đẩy việc giảm ô nhiễm không khí cho trẻ em trong nước.”
“Và đây mới chỉ là bước khởi đầu.”
[1] IQAir. Báo cáo chất lượng không khí thế giới năm 2022.
