Sipas, musupaq aypananku
Sipas, musukunam qalilla kawsananpkupaq hatun aypaykunatam munanku, tukuy kawsayninpi runakayninta kallpachananpaq.
Aypanakuna
As aslla hampina wasikuna, sikunrariyapi yachachiykuna hinallataq harkaykuna ancha kallpayuq musukuna sipaskuna wiñarinanpaq.
- Pachakmanta 12,7 sipaskuna 15 watatuqkunamanta 19 watayuqkama wiksayuq tarikunku 2016 watapi. Yunka llaqtakunapiqa aswan pachakmanta 30,6 sipaschakunam chayan. 2014 watapiqa pachakmanta 34,2 sipaschakuna mana sihuruyuq kaqaku.
- Pachakmanta 81, 3 sipaschakuna 12 watayuqmanta 17 watayuqkama 2005 watapi willakunku, huk kutillapas maqasqa usuchisqa tarikusqankuta.
- 2016 watapi pachakmanta 71, 1 sipas musukuna sikunriyanta allinllapi tukurqaku. Wakin Yunka llaqtakunapiqa pachakmanta 43, 6 sikunriyanta tukurqaku.
- Pachakmanta 57,3 musu sipaskuna ima mana allin rurasqankumanta wichqana wasipi tarikunku. Paykunapaq ancha allin kanman musu sipas wichqana wasipi yachachikuy kanman paykuna chaymanta lluqsispa llapa runa huñuman yaykunankupaq.
- 2012 hinallataq 2014 watapi pachakmanta 34 rimaykuna tarikusqanmanta, qillqasqa willanakunapi paykunamanta riman, liyta mana kasukusqankumanta. Kay willakuykunaqa qipa hamuq musu sipaskunapaq manam allin qawaychu.
Chuyanchay
Kay harkaykuna tukunanpaq, UNICEFqa Istaruwan kuskam llamkan hinaspapas huñunakusqa runakunawan yanapanakuykuspa, kamachikuyta ruraykuna lliw piruwpaq sikunriyapaq yachachikunata, qali kawsayta, qaliyachikuq mukuyta musuq sipaspaqhina, hinallataq qullqi kay ruraykunapaq yapanankupaq. Lliw Piruwninchikpaq sikunriyapi yachachikuypaq musuq imaymana yachaykuna kachun chaynallataq imaymana llamkanakunata musu sipas allin kawsanankupaq chay usuchiy tarikusqanpi rikurichinapaq, chaynallataq sikunrariya yachachikuypi yapana kachun imaynam ririchunkuna kanman hinaspapas mana utqayllaman churiyakunanmanta utaq wiksayakuymanta yachachikuy kanman hinallataq imayna llaqtan puririymanta paykuna nanachikunankupaq; llapa kamachiqkuna istarupaq llamkaqkuna imaymana llankanankunamanta rimanakuykuspa qillqata paqarichispanku musu sipaskuna qali kawsanankupaq, qaliyachikuq mikuyta, sikunriyapi yachachikuy kallpachasqa kanan; Yachay wasikunapi, hampina wasikunapi kaqkunata atinankunata kallpachana, musukuna sipaskunapa qali kawsay wiñarichinapaq, mikunantapas hinaspapas paykuna qali kawsaymanta, yachay waspi yachinakuymanta, paykunapas huñunakuspa ima rurykunatapas qawarispanku allin kanakupaq mañakunankupaq.
Charinakuna
- Qawana: Kimberly, sapa musu sipaspaq aypanan (Español simi)
- Qawana: Troy, sapa musu sipaspaq aypanan (Español simi)
- Musu sipaskuna Ikitusmanta - Loreto manta (Español simi)
- Musu sipaskuna Ikitusmanta - Ucayali manta (Español simi)
- Musu sipaskuna Ikitusmanta - Carabayllo manta (Español simi)
- Yachay wasiypi ruraykuna (Español simi)
