Od ciemności do światła
Jak arteterapia pomaga ukraińskim dzieciom w Polsce poradzić sobie ze skutkami wojny
- Available in:
- English
- Polish
Od momentu eskalacji wojny 24 lutego 2022 r. dzieci i rodziny z Ukrainy doświadczyły przemocy, traumy, straty, zniszczeń i przesiedleń.
Ponad 1,6 miliona uchodźców z Ukrainy zaaplikowało o objęcie ochroną tymczasową w Polsce. W szczytowym okresie przesiedleń w Polsce przebywało około 3,5 miliona uchodźców z Ukrainy. Zdecydowana większość, około 90%, to kobiety i dzieci.
Prace prezentowane na niniejszej wystawie zostały stworzone przez dzieci, które uciekły z Ukrainy i znalazły bezpieczeństwo w Polsce. Wystawa prezentuje unikalny i głęboki wgląd w to, jak dzieci doświadczają wojny i przesiedleń.
Przerwane dzieciństwo
Zdrowie psychiczne dzieci jest kolejną ofiarą wojny. Psychologowie i rodzice mówią nam, że dzieci podskakują słysząc głośne dźwięki, wyłączają się i przestają mówić lub płaczą bez przerwy. Często także obwiniają się za smutek rodziców. Po zawirowaniach, przez które przeszły, trudno jest dostosować się do nowych sytuacji i nowego życia.
"Wojna wkroczyła w życie większości ukraińskich dzieci z całym swoim horrorem. Byli świadkami działań wojennych, zobaczyli to, czego dzieci nigdy nie powinny widzieć,’’ mówi psycholog Olena, która pracuje we wspieranym przez UNICEF Centrum Edukacji i Rozwoju (Edu Hub) w Warszawie.
Wojna zerwała więzi między rodzinami i przyjaciółmi. Wpłynęło to na ich wszystkie podstawowe potrzeby: zarówno fizjologiczne, jak i te związane z bezpieczeństwem, przynależnością i miłością, a także na socjalizację i samorealizację.
"Dzieci często martwią się, gdy zgubią swoją ulubioną zabawkę. W tym przypadku straciły całe środowisko, do którego były przyzwyczajone: własne przytulne pokoje, przyjaciół, kolegów z klasy, nauczycieli, zwierzęta, hobby, komunikację z babciami, ojcami,’’ mówi Olena.
"To był ich cały ukochany świat! Zmiany były nagłe i bardzo traumatyczne. Dużo emocji, strachu, niewiadomych, nieznanego środowiska, łez i zmartwień matek. To za dużo dla każdego dziecka. Wojna na zawsze pozostanie w ich duszach, niezależnie od tego, czy byli w epicentrum wydarzeń, czy tylko słyszeli, jak krewni o nich rozmawiali.’’
Niewidzialne rany wojny
Wszystkie dzieci wysiedlone w wyniku konfliktu cierpią z powodu niewidzialnych ran wojny. Psychologiczne żniwo konfliktu w Ukrainie jest dla dzieci ogromne.
"Kiedy masz w sobie ciemność, wszystko, co czujesz, to niepojęty ból, smutek, strach, niepokój, złość, samotność, rozproszenie,’’ mówi Natalia, koordynatorka zespołu wsparcia psychologiczno-pedagogicznego w Edu Hub.
"Ta sztuka pokazuje, przez co przechodzą dzieci."
Podczas początkowych zajęć z arteterapii wiele dzieci, szczególnie w wieku około 8-12 lat, wybiera do swojej pracy czarny papier lub ciemne kolory. Często nie są w stanie wyjaśnić, dlaczego. Psychologowie uważają, że odzwierciedla to skrajny lęk, depresję, poczucie winy, złe sny i wspomnienia, które dzieci opisują, gdy z nimi rozmawiają.
Od ciemności do światła: moc arteterapii
Terapia przez sztukę jest potężnym narzędziem, które pomaga dzieciom przetwarzać i wyrażać doświadczenia oraz emocje związane z przeżywaniem wojny i przesiedlenia. Nie chodzi tutaj o piękne rysowanie, ale o wyrażanie i odblokowywanie emocji.
Dzięki terapii przez sztukę psychologowie są w stanie uzyskać wgląd w wewnętrzny świat dziecka. Używają różnych metod i technik, aby zapewnić bezpieczny i niezagrażający sposób pracy nad traumą i trudnymi doświadczeniami. Oprócz sztuki, terapia twórcza obejmuje muzykoterapię, bajkoterapię i aktorstwo. Pomagają one zarówno dorosłym, jak i dzieciom poczuć spokój. Zachęcają ludzi do relaksu i skupienia się na tym, co “tu i teraz.’’
"Celem kreatywnych technik w terapii jest poprawa stanu psychicznego i emocjonalnego oraz poprawa wyrażania siebie i pewności siebie. To z kolei łagodzi napięcie, pomaga w pozbyciu się lęków, niepokoju, agresji, depresji, apatii, a także podnosi witalność i nastrój,’’ mówi Oksana, psycholog z Edu Hub w Warszawie.
"I to naprawdę działa! Magiczny efekt technik arteterapii polega na tym, że sami nie zauważamy, jak zmieniamy się od wewnątrz."
Bezpieczeństwo w Polsce
Wiele z prezentowanych tutaj prac pokazuje, że dzieci, które je narysowały, zaczynają odczuwać fizyczne i psychiczne poczucie bezpieczeństwa. Wiele rysunków przedstawiających bezpieczeństwo ukazuje Polskę i jej symbole. To znaczy, że dzieci czują się tu bezpiecznie.
Niektóre prace są wykonywane etapami przy użyciu tak zwanej "metody ekspozycji". Najpierw dzieci nazywają i przedstawiają trudne emocje. Następnie poddają się kontemplacji, zostają poproszone o przeniesienie się w swojej wyobraźni do miejsca, w którym czuły się bezpiecznie, a następnie mają owe miejsca narysować.
W całym tym procesie terapeuta pozostaje neutralny. Nie sugeruje uczuć ani miejsc, nie wspomina o wojnie. Ważne jest, aby praca była niezależna, aby zachęcić dzieci do manifestowania ukrytych emocji, lęków lub niepokojów. Ćwiczenia takie, jak to mają na celu przywrócenie samoregulacji, pomagając dzieciom powrócić do stanu spokoju i nadziei.
Aby zaradzić trwającemu kryzysowi zdrowia psychicznego wśród uchodźców z Ukrainy w Polsce, UNICEF zadbał o to, żeby zdrowie psychiczne i wsparcie psychospołeczne były włączone do każdego aspektu naszych działań. Zaczynają się one, gdy ludzie po raz pierwszy przybywają na granicę, gdzie udzielana jest pierwsza pomoc psychologiczna i wsparcie, i trwają, gdy osiedlają się w różnych społecznościach w całym kraju.
Dzieciństwo od nowa
Wraz z biegiem procesu terapii, dzieci zaczynają się ‘’osadzać”. Ich sztuka staje się bardziej wymyślna i pewna siebie. Używają kolorów i humoru. Rodzice mówią, że widzą, jak dzieci zaczynają się otwierać i ponownie bawić. Tworzenie sztuki daje dzieciom możliwość doceniania własnych sukcesów. Sprzyja odczuwaniu dumy z własnych dzieł i zwiększa poczucie własnej wartości.
Prezentowana tu sztuka dotyczy kreatywności i zabawy. Chociaż przed nami jeszcze wiele wyzwań, dla wielu dzieci uczestniczących w terapii, dzieciństwo ‘’zaczęło się od nowa.’’
"Sztuka nauczyła mnie, że dzieci naturalnie mają dużo światła, jest w nich pragnienie harmonii i dobra. Gdy zapewnimy im dobre emocjonalne i fizyczne warunki do rozwoju, są w stanie przezwyciężyć nawet najtrudniejsze doświadczenia,’’ mówi psycholog Natalia.
Każda praca, którą można zobaczyć na niniejszej wystawie, opowiada historię doświadczania przez dziecko wojny i wysiedlenia - ale także uzdrowienia.
Biuro UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców pozostanie w Polsce tak długo, jak długo nasza obecność będzie potrzebna. Nasze kluczowe wysiłki nie byłyby możliwe bez wsparcia publicznych i prywatnych darczyńców, za co jesteśmy niesamowicie wdzięczni. Liczymy na stałe wsparcie darczyńców indywidualnych, korporacyjnych, a także rządowych, abyśmy mogli nadal pomagać w Polsce dzieciom, które uciekły przed wojną.
"Jeśli dzieci z Ukrainy straumatyzowane wojną otrzymają dziś wsparcie emocjonalne, jutro staną się pokoleniem, które zapobiega i przeciwdziała wojnie,’’ mówi psycholog Natalia.
Działania te pomagają dzieciom odzyskać dzieciństwo. Musimy kontynuować współpracę, aby zapewnić każdemu dziecku pomoc, której potrzebuje, aby rozwijać się teraz i w przyszłości. To właśnie te dzieci są przyszłymi liderami Ukrainy. Przyszłość ich kraju zależy od wsparcia, jakie otrzymują dziś od reszty świata.
