COVID-19 salgını nedeniyle yaşanan gerilemenin ardından, çocukluk çağı aşılama oranları yeniden artmaya başladı

CENEVRE/NEW YORK, 18 Temmuz 2023 – Ülkeler; COVID-19 salgını nedeniyle aşı programlarında yaşanan ciddi gerilemeyle mücadele çabalarını hızlandırırken, küresel aşılama hizmetlerinde bir yıl öncesine kıyasla ciddi bir ilerleme kaydedildi. Bu ilerleme sayesinde, 2022 yılında uygulanan aşı programları aracılığıyla 4 milyon çocuğa daha ulaşıldı.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve UNICEF tarafından bugün yayımlanan verilere göre, 2021 yılında rutin bağışıklama hizmetleri kapsamında sağlanan aşılardan en az birini olmayan çocuk sayısı 24,4 milyon iken, bu sayı 2022 yılında 20,5 milyona indi. Söz konusu iyileşmeye rağmen, 2019 yılında aşısı eksik çocuk sayısı 18,4 milyon olduğundan, 2022 rakamı pandemi öncesine kıyasla yüksek kalmaya devam ediyor. Bu durum, eksiklikleri gidermek ve sistemi güçlendirmek için yürütülen çabaların devam etmesi gerektiğini ortaya koyuyor.

Difteri, tetanos ve boğmaca (DTP) aşısı, aşılama kapsamına işaret eden küresel bir gösterge olarak kullanılır. 2022 yılında 20,5 milyon çocuk, DTP aşılarının en az bir dozunu kaçırdı. Söz konusu çocukların 14,3 milyonu, tek bir doz dahi aşı olmadıkları için “hiç aşı olmamış (sıfır dozlu) çocuklar” olarak adlandırılıyor. 2021'de hiç aşı olmayan çocuk sayısının 18,1 milyon olduğu düşünüldüğünde, 2022 rakamı, önemli bir iyileşmeye işaret ediyor. Öte yandan, 2019' da kaydedilen hiç aşı olmayan çocuk sayısından (12,9 milyon) yüksek kalmaya devam ediyor.

DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, "Bu veriler, umut verici. Aşılama oranlarındaki iki yıllık sürekli düşüşün ardından, hayat kurtarıcı aşı hizmetlerini eski düzeyine döndürmek için yürütülen çalışmalar nihayet karşılığını vermeye başladı. Bununla birlikte, küresel ve bölgesel ortalamalar resmin tamamını göstermiyor, ciddi ve kalıcı eşitsizlikleri gizleyebiliyor” dedi.

Küresel düzeyde aşılama oranlarındaki toparlanmanın ilk aşamaları eşit bir şekilde gerçekleşmedi, çünkü bu iyileşmeler birkaç ülkede yoğunlaştı. Yeterli kaynaklara ve büyük bir bebek nüfusuna sahip Hindistan ve Endonezya gibi ülkelerde hızlı bir ilerleme kaydedilirken, düşük gelirli ülkelerin çoğunda, özellikle de kızamık aşısı için ilerleme oldukça yavaş kaldı, hatta bazı ülkelerde düşüşler devam etti.

Pandemi sırasında, 73 ülkede aşılama oranında ciddi bir düşüş yaşandı. Söz konusu 73 ülkenin 15'inde pandemi öncesindeki seviyelere geri dönüldü. Bu ülkelerden 24'ü toparlanma yolunda ilerliyor. Öte yandan, 34 ülkede durgunluk yaşanması veya aşılama oranlarının düşmeye devam etmesi kaygılara yol açtı. Bu kaygı verici eğilimler, sağlık alanındaki diğer ölçümlerde de görülen eğilimleri yansıtıyor. Her çocuğun ihtiyaç duyduğu  aşılara ulaşabilmesini sağlamak için ülkelerin toparlanma, iyileştirme ve güçlendirme çabalarını hızlandırması gerekiyor. Zira, rutin aşı programları, birinci basamak sağlık hizmetlerinin temellerinden birini oluşturuyor. Bunun yanı sıra, ülkeler, sağlıkla ilgili diğer sektörlerde de ilerleme olanaklarını değerlendirmeli.

Diğer aşıların yanı sıra, en bulaşıcı hastalıklardan biri olan kızamık için aşı oranları da halen eski düzeyine dönemedi. Bu durum, 35,2 milyon çocuğu daha kızamık riski altında bıraktı. İlk doz kızamık aşısı oranı 2021'de yüzde 81 iken bu oran 2022'de yüzde 83'e çıktı. Öte yandan, 2022 oranı, yüzde 86 olan 2019 oranına kıyasla düşük kaldı. Sonuç olarak, geçtiğimiz yıl 21,9 milyon çocuk, yaşamının ilk yılında, rutin olarak uygulanan kızamık aşısını olamadı (2021 yılında kızamık aşısı olmayan çocuk sayısı, 2019’a kıyasla 2,7 milyon daha fazlaydı). Buna ek olarak 13,3 milyon çocuk, ikinci doz aşıyı alamadı. Bu da aşılama oranının düşük olduğu topluluklarda yaşayan çocukları, salgın hastalık riski altında bıraktı.

UNICEF Genel Direktörü Catherine Russell, "Bu olumlu eğilimin altında ciddi bir uyarı işareti yatıyor. Daha fazla sayıda ülke, rutin aşı programları kapsamındaki eksiklikleri giderene kadar, dünyanın her yerinde çocuklar, önleyebileceğimiz hastalıklara yakalanma ve hayatlarını kaybetme riski altında kalmaya devam edecek. Kızamık virüsü gibi virüsler sınır tanımaz. Aşı hizmetleri, tekrar pandemi öncesi seviyesine çıkartılırken ve daha da iyileştirilirken, aşısı eksik çocuklara ulaşmaya yönelik çabaların acilen güçlendirilmesi gerekiyor" dedi.

Veriler, pandemiden önceki yıllarda istikrarlı ve sürekli aşı oranlarına sahip ülkelerin, aşı hizmetlerini yeniden istikrara kavuşturmada daha başarılı olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin, pandemiden önceki on yılda aşılama oranında kademeli ve istikrarlı artışlar bildiren Güney Asya'daki toparlanma, aşı oranlarında uzun süredir düşüş bildiren Latin Amerika ve Karayipler gibi bölgelere kıyasla daha hızlı ve sağlam oldu. Toparlanma konusunda geride kalan Afrika bölgesi ise ilave zorluklarla karşı karşıya. Çocuk nüfusunda artış yaşayan ülkelerin, aşı oranlarını korumak için her yıl rutin aşı hizmetlerini yaygınlaştırması gerekiyor. 

Aşı İttifakı Gavi tarafından desteklenen 57 düşük gelirli ülkede DTP3 aşı oranı, 2021’de yüzde 78 iken 2022'de önemli bir artışla yüzde 81'e çıktı. Söz konusu ülkelerde hiçbir temel aşıyı olmayan sıfır dozlu çocukların sayısı da 2 milyon azaldı. Bununla birlikte, Gavi programını uygulayan ülkelerde DTP3 oranındaki artış, alt orta gelirli ülkelerde yoğunlaştı. Düşük gelirli ülkelerde ise aşı kapsamı henüz genişletilemedi. Bu durum, en savunmasız durumdaki ülkelerde sağlık sistemlerinin yeniden inşa edilmesini desteklemek için yürütülen çalışmaların devam ettirilmesi gerektiğine işaret ediyor.

Aşı İttifakı Gavi'nin CEO'su Dr. Seth Berkley, "Pandeminin yol açtığı ciddi gerilemenin ardından, Gavi’nin desteklediği ülkelerde uygulanan rutin aşı programları sayesinde, özellikle de hiç aşı olmamış çocuk sayısının azaldığını görmek bize büyük bir güven verdi. Öte yandan, bu önemli çalışmanın net bir şekilde ortaya koyduğu üzere, her ülkede toplulukların hastalıklardan korunmasına yardım etmek için yeni yollar bulmamız gerekiyor. Aksi takdirde, önümüze çatallı bir yol çıkacak. İki kola ayrılan bu yolda, daha büyük ve alt-orta gelirli ülkeler, diğer ülkeleri geride bırakacak" dedi.

HPV aşı kapsamı ise ilk kez pandemi öncesindeki seviyeleri aştı. Pandemi öncesi başlatılan HPV aşı programları ile, 2022 yılında da 2019’la aynı sayıda kız çocuğuna ulaşıldı. Bununla birlikte, 2019 yılındaki aşı kapsamı, %90 hedefinin oldukça altındaydı. 2022 yılında, HPV programlarının kapsama oranları yüksek gelirli ülkelerde yüzde 67'ye ve alt orta gelirli ülkelerde %55'e ulaşsa da ortalama oranlar, hedefin altında kalmaya devam etti. Aşı İttifakı Gavi liderliğinde yeni başlatılan HPV canlandırma programı, mevcut program kapsamındaki hizmetleri güçlendirmeyi, tanıtım çalışmalarını kolaylaştırmayı ve daha da yaygınlaştırmayı amaçlıyor. 

Çok sayıda paydaş, tüm bölgelerde ve bütün aşı platformlarında toparlanmayı hızlandırmak için çalışıyor. 2023’ün başında DSÖ ve UNICEF; Gavi, Bill & Melinda Gates Vakfı ve diğer IA2030 paydaşlarıyla birlikte, hükümetleri pandemi sırasında aşı olmayan çocuklara ulaşmaya davet etti. Aşı hizmetlerinin kapsamını pandemi öncesindeki seviyesine geri getirmek ve güçlendirmek amacıyla “Aşı Çağını Yakala” ("The Big Catch - Up") girişimini başlattı. Tüm dünyada iletişim ve savunuculuk faaliyetlerini teşvik eden bu girişimin hedeflerine ulaşması için:  

• Aşı programlarına ayrılan finansmanın arttırılması ve COVID-19 fonları da dâhil olmak üzere mevcut kaynakların serbest bırakılması gerekiyor. Bu bağlamda, kesintiye uğrayan ve ağır bir yük altında ezilen hizmetlerin acilen yeniden tesis edilmesi ve telafi programlarının uygulaması için paydaşlarla birlikte yürütülen çalışmaların iki katına çıkartılması büyük bir önem taşıyor.
• Aşı hizmeti sağlayıcıların, pandemiden hemen önce veya pandemi sırasında doğan, fakat rutin aşı programları kapsamında öngörülen zamanlarda aşılanmayan çocuklara ulaşabilmesi için yeni politikalar geliştirilmesi gerekiyor.
• Halk sağlığı sistemleri de dâhil olmak üzere aşı programlarının ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi gerekiyor. Aşılama konusunda uzun vadeli durgunluğa son verilerek dışlanmış durumdaki çocuklara ulaşmak için sistemsel zorlukların ele alınması büyük bir önem taşıyor.
• Toplulukların ve sağlık hizmeti sağlayıcılarının etkileşimi ve katılımı vasıtasıyla, aşılara duyulan güvenin arttırılması ve sürdürülmesi gerekiyor.

* “Ciddi bir düşüş” ifadesi, 2019'a kıyasla 2020 ve/veya 2021 yılında yüzde 5 veya daha fazla düşüşe işaret eder. Pandemiden önce, aşı kapsam oranlarında küçük dalgalanmalar yaşanması olağandışı değildi.

Veriler, 2022 yılında rutin aşı hizmetleriyle hedef yaş grubundaki kaç çocuğa ulaşıldığını göstermektedir. Bununla birlikte, bu veriler pandemi sırasında aşı dönemini kaçırmış çocuklara sunulan telafi hizmetlerini tespit edecek şekilde yapılandırılmamıştır, zira bu çocukların çoğu, yerel aşı hizmetleri kapsamında öngörülen aşılanma yaşını geçmiş olacaktır. Fakat eksik aşıları tamamlamak için aşılama döneminden sonra yürütülen bazı telafi hizmetleri, “rutin” hizmetler olarak kaydedilmiş ve verilere yansıtılmış olabilir.

DSÖ ve UNICEF, küresel bir strateji olan 2030 Aşı Gündemi’ni (IA2030) hayata geçirmek için Aşı İttifakı Gavi ve diğer paydaşlarla birlikte çalışıyor. Söz konusu strateji; tüm ülkelerin ve ilgili küresel paydaşların aşı programları vasıtasıyla hastalıkları önlemesi ve aşıları her yerde, her yaştan herkese ulaştırması için belirlenmiş hedeflere ulaşmayı amaçlıyor.

Veriler hakkında

DSÖ ve UNICEF'in ulusal aşı kapsama oranlarına ilişkin tahmini hesaplamaları (WUENIC), ülkeler tarafından bildirilen verilere dayanır. Dünyanın en büyük ve en kapsamlı veri kümesini sağlayan bu veriler, normal koşullarda sağlık sistemi vasıtasıyla kliniklerde, toplum merkezlerinde, topluma erişim çalışmaları kapsamında veya sağlık çalışanlarının ziyaretleri sırasında 13 hastalığı önlemek için yapılan aşılara ilişkin eğilimleri yansıtmaktadır. 2022 yılı için 183 ülke çalışmaya veri sağlamıştır.