Uşaqlarda reqressiya: Bu nə deməkdir və balacanızı necə dəstəkləyə bilərsiniz
Uşaq psixologiyası mütəxəssisi izah edir ki, reqressiya məyusedici olsa da, o geniş yayılıb və adətən qısamüddətli olur.
- Available in:
- English
- Azərbaycanca
Əgər uşağınızın irəliyə nəhəng bir addım atdığını (məsələn, nəhayət ki, tualetdən istifadəyə başlayır) yalnız sonra geri çəkildiyinin (tualetdən yenə imtina edir) şahidi olursunuzsa, siz tək deyilsiniz. Böyüməkdə olan uşaqlarda, xüsusən də ayaq açan körpələrdə reqressiya tez-tez olur. Yel Tibb İnstitutunun Uşaq Tədqiqat Mərkəzində professor yardımçısı və Erkən Uşaqlıq Dövründə Təhsil üzrə Yel Proqramının Direktor müavini f.e.n. Nensi Klozla reqressiyanın səbəbləri və övladınıza onunla mübarizədə necə kömək edə biləcəyinizə dair söhbət etdik.
Reqressiya nədir? Ona nə səbəb olur?
Kloz deyir: “Mən reqressiyanı proqressiya ilə müqayisə etməyi sevirəm”. “Uşaqların əksəriyyətində böyüdükcə irəliyə doğru hərəkət etmək üçün çox güclü istək olur (proqressiya). Uşaqlar öz dünyalarını kəşf etmək, manipulyasiya etmək və mənimsəmək üçün təbii enerjiyə malikdir”.
Ancaq yeni şeylər edə bilmənin həyəcanı ilə yanaşı stress də gəlir. Məsələn, yeriməyi öyrənən körpə mənimsədiyi yeni bacarıqdan məmnun qalsa da, eyni zamanda anası və atasının indi ondan daha uzaqda qaldığını və ya yıxıla biləcəyini anlaya bilər.
"Beləliklə, mütərəqqi inkişaf yolundakı həmin maneələr həqiqətən dəfedilməz görsənə və uşaqlarda bir növ reqressiyaya səbəb ola bilər", deyə Kloz izah edir.
Reqressiv davranışlar nəyə bənzəyir?
Reqressiya müxtəlif cür ola bilər, lakin ümumiyyətlə, daha gənc və ya daha ehtiyaclı şəkildə davranış deməkdir. Siz daha çox əsəb gərginlikləri, yatmaqda və ya yeməkdə çətinliklər və ya daha kal danışıq tərzinə qayıdışların şahidi ola bilərsiniz. Məsələn, əgər uşaq özü əynini geyinməyi öyrənirsə, günlərin bir günü həmin bacarıqların bir hissəsini unuda da bilər. “Bir də görürsünüz ki, uşağınız əvvəl edə bildiyi şeyləri artıq edə bilmir”, deyə Kloz izah edir.
Reqressiya nə zaman baş verir?
Adətən reqressiv davranışları yeni ayaq açan körpələrdə və məktəbəqədər yaş qrupunda görmək mümkündür, lakin bu, əslində hər yaşda– hətta çağalar və daha böyük uşaqlar arasında da baş verə bilər. Əgər hər hansı körpə reqressiya yaşayırsa, bu, özünü açıq-aydın biruzə verməyə də bilər. Körpə bir az usandırıcı olur, daha çox yemək tələb edə bilər, həmişəkindən daha çox sızıldayan və ya bir az daha ağlağan ola bilər.
Reqressiya adi bir haldırmı?
Əmin ola bilərsiniz ki, reqressiya adi haldır. Əslində, bu, gözlənilən bir şeydir və gələcək inkişaf üçün çox faydalıdır - buna uşağınızın özünü daha çox məsuliyyətə hazırlamaq üsulu kimi baxın. “Görürsən ki, bəzi uşaqlarda irəliyə doğru böyük bir addım atmazdan düz əvvəl və ya həmin addımı atdıqdan dərhal sonra geriləmə müşahidə olunur”, deyə Kloz əlavə edir. “Düşünürəm ki, uşaqlar onların geriləmələrinə səbəb olan amillər və nümayiş etdirdikləri reqressiv modellər baxımından fərqlənir. Adətən valideynlər övladlarının irəlilədikdən dərhal sonra bir az da gerilədiklərini yaxşı bilir." Uşaqlar yeni vəziyyətlərə uyğunlaşdığı dövrlərdə də (məsələn, ailədə özündən balaca bacı-qardaş dünyaya gələndə və ya bağçaya ilk dəfə gedəndə) reqressiya halları geniş yayılıb.
Reqressiyalar zamanı valideynlər öz övladlarına necə dəstək göstərə bilər?
Uşağınıza ürək-dirək verin. Onların yanında olduğunuzu və dəstəklədiyinizi bildirin. Onları utandırmadan reqressiv davranışdan xəbərdar olduğunuzu göstərməyə çalışın. Kloz belə cümlələrdən istifadə etməyi təklif edir: “Sən artıq böyümüsən və çox şeylər öyrənmisən. Amma bilirəm ki, bu heç də asan deyil. Bəzən mənim köməyimə ehtiyac hiss etmən tam normaldır.”
Çətin hisslərin öhdəsindən gəlmək üçün oyunlar oynamaq faydalı vasitə ola bilər. Kloz qeyd edir ki, “Xəyali və rəmzi oyunlardan istifadə etməklə uşaqlar öz dillərini, təfəkkürlərini və dünya haqqında təsəvvürlərini inkişaf etdirir. Sosial və emosional olaraq bu, onlara mübarizə apardıqları və söz tapa bilmədikləri bəzi şeyləri ifadə etmək üçün bir fürsət verir ". Övladınızı oynadığı zamanı müşahidə etməklə və onunla oynamaqla onun haqqında çox şey öyrənə bilərsiniz.
Bəzən uşağınızda bir müddət geriləmə müşahidə oluna bilər. Ürək-dirək verməklə bərabər, gözləntilərə sahib olmaq və məhdudiyyətlər qoymaq da vacibdir. “Dünyaya hakim olmadıqlarını öyrənmələri körpələr üçün böyük bir şeydir! Bu, isterikaya səbəb olur," Kloz bildirir. “Onları özünüzdən uzaqlaşdırmayın, daha çətin hisslərini ifadə edə bilmələri üçün adaptiv və yaşa uyğun yollar tapmağa kömək edin.” Yanlarında əyləşərək onları sakitləşdirməyə və təskinləşdirməyə çalışın və nə hiss etdikləri haqqında düşünün. Məsələn: “Dostun oyuncağını sənə vermədiyi üçün o qədər əsəbləşdin ki, onu itələdin. Gələn dəfə bəlkə sən növbə istəyəsən və müəlliminə kömək üçün müraciət edəsən.”
Valideynlər nə vaxt narahat olmağa başlamalıdır?
Bəzi reqressiyalar həftələr boyu davam edə bilər, lakin uşaqdan uşağa fərq var. Adətən, nə baş verdiyini dəqiq müəyyənləşdirə bilsəniz və uşaqlara yardımçı olsanız, onlar bunun öhdəsindən gələ biləcək. Əgər reqressiya düşündüyünüzdən daha çox, məsələn, iki-üç həftə davam edərsə, Kloz uşağınızın həkiminə müraciət etməyinizi tövsiyə edir. “Uşaqlar inkişaf etməkdə o qədər həvəslidirlər ki, əgər həmin həvəs olmasa, yalnız onda mən narahat olardım. O ki qaldı inkişaf dövrünə uyğun reqressiyaya, düşünürəm ki, bu, qısamüddətlidir.“
f.e.n. Nensi Kloz Yel Tibb İnstitutu nəzdində fəaliyyət göstərən Uşaq Tədqiqat Mərkəzində Professor yardımçısı, Erkən Uşaqlıq Dövründə Təhsil üzrə Yel Proqramının Direktor müavini, Psixologiya üzrə Məruzəçi və MOMS Partnership® proqramı və Yel Valideyn və Ailə İnkişaf Proqramının Klinik Rəhbəridir. İki övladı və iki nəvəsi var.
Müsahibə və məqaləni təqdim etdi: Mendi Riç, Rəqəmsal Kontent Yazıçısı, UNICEF