Deca na Kosovu
UNICEF na Kosovu promoviše socijalnu inkluziju najugroženije dece. Posvećeni smo tome da nijedno dete ne ostavimo iza sebe!
UNICEF Kosovo ostaje najpouzdaniji glas dece u medijima.
31% stanovništva Kosova je staro od 0-18 godina. Kosovo ima najmlađu populaciju u Evropi sa prosečnom starošću od 29,5 godina.
Deca Kosova – njegove buduće generacije – i dalje su izložena značajnim preprekama u ostvarivanju svojih osnovnih prava.
Deca u ruralnim područjima imaju manje šanse za pristup kvalitetnom obrazovanju i zdravstvenoj zaštiti, a pripadnici etničkih manjina i oni koji žive u najsiromašnijim domaćinstvima doživljavaju još više ograničenja. Deca sa smetnjama u razvoju takođe se suočavaju sa brojnim izazovima i, uglavnom, ostaju nevidljiva na Kosovu. Kosovski zdravstveni i obrazovni sistemi ne mogu da pruže kvalitetne usluge zbog ograničenih finansijskih i ljudskih resursa. Loše upravljanje, jaz između politike, planiranja i sprovođenja i ograničena finansijska sredstva su doprineli razlikama u uslugama koje su relevantne za decu, posebno na opštinskom nivou.
Veća je verovatnoća da će deca propustiti ključne prilike ako žive u ruralnim ili udaljenim područjima, ako su iz zajednica Roma, Aškalija ili Egipćana, ako imaju roditelja nižeg obrazovanja ili dolaze iz siromašnog domaćinstva.
Skoro 23% kosovske dece živi u siromaštvu, a 7% živi u ekstremnom siromaštvu.
Siromaštvo na Kosovu nesrazmerno pogađa žene, decu, etničke manjine, osobe sa invaliditetom i ruralno stanovništvo. Svako četvrto dete mlađe od 5 godina živi u najsiromašnijim domaćinstvima. Samo 20 posto članova domaćinstava oslanja se na čista goriva i tehnologiju za kuvanje, grejanje i rasvetu. Gotovo 90 posto domaćinstava ima pristup čistoj vodi za piće, ali 23 posto stanovništva još uvek konzumira vodu zaraženu E. coli. Rodna diskriminacija igra značajnu ulogu u ometanju pristupa žena ekonomskim, društvenim i političkim mogućnostima, a nejednakost u urbanim područjima je u porastu. Potrošnja na socijalnu zaštitu na Kosovu i dalje je znatno ispod regionalnog nivoa i ograničava mogućnost smanjenja siromaštva i nejednakosti, delimično zato što se deci ne obraćaju direktno u socijalnim programima.
84% petogodišnje dece pohađa predosnovnu školu, ali samo 15% dece pohađa program ranog obrazovanja.
Prema nedavnim podacima Istraživanja višestrukih pokazatelja (MICS), samo 15 posto dece i osam posto dece iz zajednica Roma, Aškalija ili Egipćana, uzrasta 36-59 meseci, učestvuje u programu ranog učenja. Učešće se dramatično povećava godinu dana pre upisa u osnovnu školu, kada 84 odsto dece u opštoj populaciji i 45 odsto dece iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana pohađa predosnovnu školu. Ovo je značajno povećanje u odnosu na 2014. godinu, kada je samo 76 posto dece pohađalo predosnovnu školu. Dok rod igra manju ulogu u učešću u obrazovanju u ranom detinjstvu, bogatstvo domaćinstva ima značajan uticaj na neto stope pohađanja dece koja žive u zajednicama Roma, Aškalija i Egipćana na sva tri nivoa. U ovim zajednicama, deca koja žive u najbogatijim domaćinstvima imaju dva puta veću verovatnoću da pohađaju nižu srednju školu od dece koja žive u najsiromašnijim domaćinstvima i četiri puta je veća verovatnoća da će pohađati srednju školu.
73% dece mlađe od 2 godine je potpuno vakcinisano. Među decom iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana stopa je 38%.
Pokazatelji zdravlja dece na Kosovu su i dalje među najsiromašnijim u regionu, ukazujući na nedostatke u pristupu i kvalitetu zdravstvene zaštite. Podaci ukazuju na potrebu za jačanjem politike usmerene na pravednost kako bi se u potpunosti pozabavili svim aspektima razvoja zdravlja dece i blagostanja. Deca, siromašna domaćinstva i druge ugrožene grupe imaju najviše poteškoća u primanju zdravstvenih usluga na koje imaju pravo. Stope imunizacije još uvek zaostaju delom zbog nedostatka svesti o važnosti praćenja rasporeda imunizacije. Nedostatak pouzdanih i kvalitetnih administrativnih podataka takođe ograničava mogućnost praćenja napretka u imunizaciji.
Stopa mortaliteta novorođenčadi na Kosovu procenjuje se na 15 na 1.000 živorođenih, dok je kod dece iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana skoro dva puta veća, procenjena na 26 na 1.000 živorođenih. 100 posto porođaja na Kosovu obavljaju kvalifikovani zdravstveni radnici. (MICS 2020)
Neuhranjenost dece i dalje predstavlja zabrinutost na Kosovu i zapanjujuće nejednakosti postoje za decu u najsiromašnijim domaćinstvima i u zajednicama Roma, Aškalija i Egipćana. Samo jedno od troje dece između 6 i 36 meseci starosti prima minimalno prihvatljivu ishranu. U najbogatijim domaćinstvima, 49 posto dece imalo je minimalnu raznolikost u ishrani naspram 34 posto dece (jedno od tri) u najsiromašnijim domaćinstvima. Dok oko 80 posto dece ima minimalni preporučeni broj obroka, samo 45 posto dece ima minimalno raznoliku ishranu.
87% dece na Kosovu i samo 24% dece iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana završavaju više srednje obrazovanje.
Na Kosovu, 96 odsto dece osnovnoškolskog uzrasta i 84 odsto dece iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana pohađa osnovnu školu. (MICS 2020) Pohađanje škole opada kako deca stare i sve više dece iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana se gubi u tranziciji u srednje obrazovanje. (MICS 2020) Pohađanje srednje škole iznosi 94 posto (64 posto među Romima, Aškalijama i Egipćanima) i 87 posto (31 posto među Romima, Aškalijama i Egipćanima) za decu koja pohađaju srednju školu. Stope završetka škole su izuzetne sa 98 posto dece koja završavaju osnovnu školu, 97 posto dece koja završavaju nižu srednju školu i 87 posto dece koja završavaju srednju školu. Najveći odstup se može naći među decom iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana, gde stopa završavanja osnovne škole pada na 85 posto, za nižu srednju 59 posto i 24 posto kod dece koja završavaju višu srednju školu.
Bogatstvo domaćinstva ima značajan uticaj na stope pohađanja škole dece koja žive u zajednicama Roma, Aškalija i Egipćana. Deca koja žive u najbogatijim domaćinstvima ovih zajednica imaju dva puta veću verovatnoću da će pohađati nižu srednju školu, a četiri puta veću verovatnoću da će pohađati srednju školu.
Niska spremnost za školu, loši ekonomski uslovi, rani brakovi, dečiji rad, sklonost devojčica da ostanu kod kuće i nizak nivo obrazovanja roditelja su faktori za smanjenje pohađanja škole. Diskriminacija, stigmatizacija, nasilje i maltretiranje takođe utiču na posvećenost dece školi. Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju još uvek nije na nivou i invaliditet ostaje glavna prepreka pristupu obrazovanju.
41% dece na Kosovu ima osnovni nivo pismenosti, a 42% ima solidnu osnovu matematičkih veština.
Deca na Kosovu koja žive u ruralnim, siromašnim domaćinstvima su najviše izložena riziku da dobiju obrazovanje nižeg kvaliteta. Nejednakosti i varijacije, koje postoje među opštinama, takođe utiču na pristup deteta visokokvalitetnom ili nekvalitetnom obrazovanju. Nedostatak izdvajanja za obrazovanje, nedovoljna priprema i podrška nastavnika, nekvalitetni objekti i neadekvatna upotreba nastavnih metoda usmerenih na učenika ključni su faktori koji određuju nivo kvalitetnog obrazovanja koje će dete dobiti.
Osnovne veštine su važna mera obrazovanja na Kosovu. Dok 80 posto dece uzrasta od 7 do 14 godina može ispravno da pročita priču, a 88 posto je u stanju da identifikuje brojeve, manje od polovine kosovskih učenika zadržava veštine ekvivalentne 2. razredu. 41 posto dece ima osnovni nivo pismenosti, a 42 posto ima solidnu osnovu matematičkih veština. Među decom iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana, ove stope još više padaju na 18 posto pismenosti i 13 posto matematičkih veština.
72% dece uzrasta 1-14 godina iskusilo je psihološku agresiju i fizičko kažnjavanje.
Nasilje nad decom na Kosovu ostaje uglavnom nevidljivo – i praksa i tišina koja ga okružuje, ovekovečeni su društvenim uverenjima i normama. 72 posto dece doživljava bilo koju vrstu nasilne discipline, uključujući psihološku agresiju i/ili fizičko kažnjavanje. 30 posto dece doživljava fizičko kažnjavanje, a 24 posto dece vaspitivano je samo nenasilnim metodama. Deca koja su u najvećem riziku od nasilja, zlostavljanja ili zanemarivanja su deca iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana i deca sa smetnjama u razvoju, posebno devojčice.
Rani brakovi i dalje preovlađuju, utičući na živote i obrazovanje dece na Kosovu. 1 od 25 žena i 1 od 50 muškaraca (uzrasta od 20 do 24 godine) stupili su u brak pre 18 godine. Ovo se značajno povećava među decom iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana gde su jedna od tri žene i 1 od 10 muškaraca (uzrasta od 20-24 godine) bili u braku pre 18. godine. Obrazovanje i bogatstvo domaćinstva takođe igraju značajnu ulogu u određivanju kada će se žena udati.
8% kosovske dece ima funkcionalne poteškoće u najmanje jednom domenu. Samo 10% dece sa smetnjama u razvoju ima koristi od zdravstvenog obrazovanja i socijalnih usluga.
Deca sa smetnjama u razvoju spadaju među najmarginalizovanije grupe u društvu i suočavaju se sa višestrukim izazovima. Oni su u velikoj meri isključeni iz obrazovnog sistema na Kosovu i manje je verovatno da će pristupiti medicinskim uslugama i da će se njihov glas čuti u društvu. Ovo je posebno izraženo u siromašnim i udaljenim domaćinstvima na Kosovu i za decu koja pripadaju zajednicama Roma, Aškalija i Egipćana. Diskriminacija i isključenje dece sa smetnjama u razvoju takođe ih stavlja u veći rizik od fizičkog i emocionalnog zlostavljanja ili drugih oblika zanemarivanja, nasilja i eksploatacije. Poboljšana dostupnost, inkluzivni prostori za učenje i infrastruktura (uključujući toalete, stepenice i rampe), pristup pomoćnim uređajima i posebno obučenim nastavnicima i asistentima, ključni su za poboljšanje učešća dece sa smetnjama u razvoju u školama. Povećana svest o pravima dece sa smetnjama u razvoju i kohezivniji pravni okvir bi takođe pozitivno uticali na živote ove dece i njihovih porodica.
