Sáng tạo nhằm bảo tồn

KON TUM, 2022 – Khi còn trẻ và được tiếp thêm cảm hứng từ những gì đang diễn ra ở thế giới xung quanh, bất chợt chúng ta có thể thấy mình cuốn theo những suy nghĩ tìm tòi dấn thân vào một ý tưởng “khởi nghiệp”. Với nhiều người, bản chất của một ý tưởng khởi nghiệp thành công có thể không khó để nắm bắt: một ý tưởng khác biệt, một ý tưởng không giống như nhiều ý tưởng khác. Tuy nhiên, trong một lần gần đây chúng tôi có được những chiêm nghiệm mới về “khởi nghiệp” từ một góc nhìn khác khi có cơ hội gặp gỡ những thầy cô và các bạn trẻ ở thành phố Kon Tum. Qua lăng kính của họ, chúng tôi nhận ra rằng những dự án khởi nghiệp đôi khi lại bắt đầu từ những điều thật đơn giản, gần gũi nhất với trái tim và đam mê của mỗi người. Tất cả những gì chúng ta cần là kiến ​​thức, kỹ năng và sự hỗ trợ của cộng đồng.

Tây Nguyên mở rộng vòng tay chào đón ngay khi máy bay hạ cánh tại sân bay Pleiku và chúng tôi tiếp tục đi một tiếng bằng ô tô đến thành phố Kon Tum. Trong tiết trời đầy nắng và gió nhẹ, chúng tôi  ghé thăm trường Cao đẳng Cộng đồng Kon Tum với mong muốn khám phá ở nơi đây ý nghĩa của sáng tạo – khởi nghiệp vì cộng đồng và việc áp dụng kỹ năng chuyển đổi đối với nhà trường và học sinh. Dưới sự hướng dẫn của các giáo viên tận tâm, sáng kiến này nằm trong chuỗi những chương trình đào tạo do UNICEF hỗ trợ dành cho các trường cao đẳng tại địa bàn các tỉnh Kon Tum, Đồng Tháp và Lào Cai. Các trường cao đẳng này cung cấp cơ hội học tập về giáo dục nghề nghiệp cho những người trẻ nhằm góp phần thay đổi tích cực cuộc sống của họ bằng việc cung cấp các kỹ năng chuyển đổi thiết yếu.

Chúng tôi tham dự một buổi hoạt động của câu lạc bộ Sáng tạo - Khởi nghiệp do thầy Nguyễn Hồng Phong làm chủ nhiệm. Thầy Phong là một người có niềm đam mê lớn đối với phát triển cộng đồng và những cơ hội học tập nhằm thay đổi cuộc sống. Bên cạnh việc được thầy chia sẻ đầy nhiệt huyết về các dự án khởi nghiệp của trường trong suốt buổi sinh hoạt, chúng tôi cũng có dịp quan sát và trò chuyện với những sinh viên tham gia câu lạc bộ khởi nghiệp của trường – những cô gái và chàng trai ở độ tuổi 20 đến từ nhiều dân tộc khác nhau như Ba Na, Xê Đăng và Kinh.

Mỗi bạn chia sẻ kinh nghiệm 'khởi nghiệp' của riêng mình cũng như việc câu lạc bộ và cộng đồng có tác động như thế nào đến cuộc sống, ước mơ và hoài bão của chính các bạn. Tất cả đều đồng ý rằng, việc tham gia câu lạc bộ Sáng tạo – Khởi nghiệp đã phần nào thay đổi cuộc sống của họ theo chiều hướng tốt hơn.

“Khởi nghiệp không phải là một năng lực vốn sinh ra chúng ta đã có, ,” thầy Phong nói, đề cập đến nhóm sinh viên của mình, những người cách đây vài năm còn xa lạ với khái niệm khởi nghiệp và kinh doanh nhỏ. “Chính kiến ​​thức về kỹ năng chuyển đổi và sáng tạo – khởi nghiệp vì xã hội là điều quan trọng góp phần thay đổi tư duy của người học  sang trạng thái “ tôi có thể làm được”.

Câu lạc bộ bắt đầu đi vào hoạt động từ năm 2020 với 13 học sinh (trong đó có 10 bạn nữ) và 4 giáo viên. Mỗi giáo viên đều mang đến những kinh nghiệm sống và kỹ năng riêng cho câu lạc bộ: một người phụ trách kế toán và xây dựng kế hoạch tài chính, một nữ giáo viên chịu trách nhiệm hỗ trợ tiếp thị các sản phẩm cuối cùng, một người khác hỗ trợ kiến thức sâu sắc về đặc tính và đặc thù văn hóa của từng dự án, trong khi thầy Phong điều hành hoạt động của câu lạc bộ trong vai trò người quản lý. Câu lạc bộ thường xuyên có khách mời đóng vai trò tư vấn và truyền cảm hứng cho các bạn trẻ và các giáo viên hỗ trợ câu lạc bộ. Họ cũng chia sẻ kinh nghiệm thành lập, quản lý và phát triển các doanh nghiệp địa phương thành công.

Nguyễn Thị Thu Phương, 23 tuổi, đang học năm cuối để trở thành y tá, cho biết: “Cách tiếp cận có hệ thống và việc huy động các nguồn tài chính và nhân lực là rất cần thiết khi học và thực hành. Kỹ năng chuyển đổi giúp chúng em có khả năng tư duy phản biện, giao tiếp hiệu quả, hiểu biết nhiều hơn về công nghệ, đổi mới sáng tạo thay vì đi theo con đường cũ. Một điều cũng  quan trọng là tiến bộ trong khả năng tự quản lý.” Vừa chia sẻ, Phương vừa tự hào giới thiệu với chúng tôi về dự án khởi nghiệp của mình: trà lam dược liệu được đóng gói trong ống lam. Phương cho biết, thành phần của trà là sự kết hợp của các loại thảo mộc đặc sản chỉ có thể có tại địa phương: rễ nhân sâm trồng trong rừng, cỏ ngọt, tam thất và các loại thảo mộc khác. Sau khi được sấy khói thủ công bằng lò sấy truyền thống của người dân tộc Ba Na, trà vẫn giữ được hương khói và vị tươi rất lâu. Phương cũng trao đổi với các giáo viên là dược sĩ để tạo ra công thức với các thành phần có tác dụng tốt nhất cho sức khỏe của loại siêu thực phẩm này.

Phương cho biết: “Sau khi tiếp cận mạng xã hội, chúng em muốn tiếp thị sản phẩm trên các ứng dụng mua sắm phổ biến như Lazada và Shopee. Thời gian đầu, chúng em dựa vào bạn bè và mạng lưới trên Zalo để bán sản phẩm của mình.” [Zalo là nền tảng nhắn tin phổ biến nhất ở Việt Nam, tương tự như WhatsApp.]

“Bí mật của hầu hết các ý tưởng thành công được đưa vào dự án chính là dựa vào cộng đồng địa phương – bằng cách hiểu văn hóa, môi trường và sự độc đáo của mỗi cộng đồng, và từ đó, đổi mới sáng tạo để tinh chỉnh và bảo tồn những gì Mẹ Thiên nhiên ban tặng cho chúng ta và các thế hệ người dân địa phương”, thầy Phong chia sẻ. “Sau khi nghiên cứu và thấy rằng một ý tưởng có tiềm năng thành công, chúng tôi nghĩ mọi cách có thể để huy động nguồn lực từ những người xung quanh.”

Cũng bắt tay vào công cuộc bảo tồn bản sắc là Y Misa, người dân tộc Ba Na. Yêu thích loài lan kim tuyến có trong sách đỏ của địa phương, Misa cùng nhóm bạn đã thành lập mô hình khởi nghiệp dựa trên cây lan rừng. Sản phẩm của nhóm có hai loại: hoa lan tươi để cắm hoa và hoa lan khô làm thuốc thảo dược.

“Đối với những người trẻ có đầu óc kinh doanh, em tin rằng điều quan trọng không phải là đầu tư mọi thứ ngay lập tức mà dần dần vừa làm vừa rút kinh nghiệm,” Misa nói. “Ban đầu khi đến với câu lạc bộ, em khá là nhút nhát nhưng tham gia câu lạc bộ đã giúp em trở nên có khả năng biểu đạt và khả năng thuyết phục như hiện tại. Em được tiếp xúc hàng ngày với các thuyết trình quảng cáo sản phẩm và học cách bán ý tưởng của mình cũng như cách thu hút mọi người tham gia cùng với ý tưởng đó.” Mong muốn của Misa là mở rộng công việc kinh doanh của mình tới quy mô mà em có thể tuyển dụng người dân địa phương,đào tạo họ để một ngày nào đó họ có thể mở doanh nghiệp của riêng mình. Theo Misa, điều này sẽ góp phần tạo ra thu nhập quan trọng cho nền kinh tế địa phương. Làm việc chăm chỉ và mong muốn được đền đáp cộng đồng đã giúp em giành được giải thưởng cao nhất trong một cuộc thi uy tín ở địa phương về khởi nghiệp.

“Chúng tôi luôn nuôi dưỡng ước mơ thay đổi cuộc sống của cộng đồng địa phương bằng cách để lại dấu ấn của mình với các doanh nghiệp nhỏ tại địa phương,” thầy Phong đồng tình, “Chúng tôi ngưỡng mộ các cộng đồng kinh doanh được biết đến trên thế giới, những người đã thành công vì họ có trí tuệ và con người tuyệt vời - những người đủ dũng cảm để chấp nhận các rủi ro.” “Không mạo hiểm thì sẽ khó có thể thành công,” thầy nói thêm.

Điều đáng chú ý đối với chúng tôi là thành viên của câu lạc bộ đa phần là các bạn nữ, trong đó có Phương và Misa. Trong câu lạc bộ này, các cô gái nổi trội và thể hiện sự tự tin. Các em rất táo bạo và biểu đạt. Rõ ràng là một khi được trao các kỹ năng và cơ hội bình đẳng – bất kể ở lĩnh vực nào - thì các em gái cũng không hề thua kém các em trai - ở các nền văn hóa và dân tộc. Các bạn nữ là một phần của thế hệ đang thay đổi, trong đó định kiến ​​về giới đang được xác định lại.

Theo thầy Nguyễn Bình Dân - Phó Hiệu trưởng Nhà trường, 80% trong số hơn 1.300 sinh viên của trường là người dân tộc thiểu số địa phương như Ba Na, Xê Đăng và Gié - Triêng. Khoảng 80% tìm được việc làm sau khi tốt nghiệp. “Chuyển đổi giáo dục thông qua giáo dục kỹ năng chuyển đổi giúp chúng tôi cung cấp các công cụ phù hợp giúp cho học sinh trở thành những tài sản quý giá và có thể sử dụng được cho thị trường lao động địa phương,” thầy Dân cho biết. “Chúng tôi cần đầu tư để bắt kịp nhu cầu xã hội và đây là hướng đi đúng mang lại kết quả tốt.”

Tiếp nối các cuộc trò chuyện, chúng tôi gặp Nguyễn Quang Hùng, 23 tuổi, sinh viên ngành kỹ thuật. Em say sưa nói về kế hoạch khu vườn rộng 2.500 mét vuông mà em nhắm đến để trồng cây tầm bóp. Tầm nhìn của em lớn như niềm tin vào sự thành công trong việc xuất khẩu loại trái cây được cho là quý và bổ dưỡng này.

“Em rất vui mừng khi dự án của mình được các thầy cô và chuyên gia đánh giá đủ khả năng khởi nghiệp”, Hùng nói. “Bây giờ là lúc để em bắt đầu cuộc phiêu lưu này!”

Đây chỉ là một số câu chuyện đầy thuyết phục mà chúng tôi đã được nghe  trong chuyến thăm của mình. Chúng tôi rất mong sớm có ngày được quay trở lại để nghe tiếp câu chuyện của các em – để biết thêm về những cuộc sống đã thay đổi nhờ mô hình sáng tạo – khởi nghiệp vì xã hội do UNICEF Việt Nam và các đối tác hỗ trợ. – HẾT

HOẠT ĐỘNG CỦA UNICEF

Với sự hỗ trợ tài chính từ các đối tác hỗ trợ, UNICEF Việt Nam đang hỗ trợ Bộ Giáo dục và Đào tạo và Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội trong việc phát triển kỹ năng chuyển đổi cho trẻ em và thanh thiếu niên, đặc biệt là trẻ em gái và trẻ em dân tộc thiểu số, thông qua việc khuyến khích trẻ em và thanh thiếu niên tham gia vào các chương trình khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo vì xã hội trong giáo dục phổ thông và hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Cách tiếp cận này nhằm mục đích nâng cao kỹ năng, tạo cơ hội và trao quyền cho trẻ em và thanh thiếu niên để trở thành lực lượng tạo ra sự thay đổi kinh tế và xã hội một cách tích cực.