Отворено писмо до децата во светот
8 причини зошто сум загрижена, но и полна со надеж за следната генерација.
Драги деца на дешенината и утрешнината,
Пред триесет години, за време на промените во светскиот поредок - падот на Берлинскиот ѕид, пропаѓањето на апартхејдот, раѓањето на интернет - светот се обедини во одбрана на децата и детството. Бидејќи повеќето родители во светот во тоа време беа пораснале под диктатура или во држави со неуспешни влади, тие се надеваa на подобар живот, поголеми можности и повеќе права за своите деца. Па, кога во 1989 г. лидерите се состанаа во момент на ретко светско единство за да им дадат историско ветување на децата од светот дека ќе ги штитат и ќе ги исполнат нивните права, постоеше вистинско чувство на надеж за следната генерација.
Значи, колку сме напреднале? Во трите децении по усвојувањето на Конвенцијата за правата на детето, и покрај вртоглавиот пораст на светското население, бројот на деца кои не одат во основно училиште го намаливме за скоро 40 проценти. Бројот на деца под 5 години со забавен раст и развој опадна за над 100 милиони. Пред три децении, детската парализа парализираше или убиваше скоро 1 000 деца дневно. Денес, 99% од овие случаи се искоренети. Многу од интервенциите што стојат зад овој напредок - како вакцините, солите за орална рехидратација и подобрата исхрана - беа практични и рентабилни. Со подемот на дигиталната и мобилната технологија, како и на другите иновации, се зголеми ефикасноста и се олесни испорачувањето на критични услуги и проширувањето на можностите во тешко достапните заедници.
Сепак, сиромаштијата, нееднаквоста, дискриминацијата и оддалеченоста и натаму им ги ускратуваат правата на милиони деца секоја година, бидејќи секојдневно сè уште умираат по 15 000 деца помали од 5 години, претежно од излечиви болести и други причини што може да се спречат. Се соочуваме со алармантен пораст на деца со прекумерна тежина, но и со девојчиња болни од анемија. Тврдоглавите предизвици како дефекацијата на отворено и детските бракови продолжуваат да ги загрозуваат здравјето и иднината на децата. Додека бројот на деца што одат на училиште е најголем досега, предизвикот за постигнување квалитетно образование не е остварен. Да се оди на училиште не значи и да се научи; над 60% од децата во основно училиште во земјите во развој сè уште не успеваат да стекнат минимални вештини во учењето, а половина од тинејџерите во светот се соочуваат со насилство во и околу училиштето, кое не се доживува како безбедно место. Конфликтите продолжуваат да ги загрозуваат заштитата, здравјето и иднината што ги заслужуваат децата. Списокот на постојаните предизвици во остварувањето на детските права е долг.
А вашата генерација денешни деца се соочува со нови предизвици и глобални промени кои беа незамисливи за вашите родители. Нашата клима се менува до непрепознатливост. Нееднаквоста се продлабочува. Технологијата ја трансформира нашата перцепција за светот. Повеќе семејства мигрираат од кога било досега. Детството се измени, а со него треба да го смениме и нашиот пристап.
Така, обѕрнувајќи се наназад кон 30-те години што изминаа од Конвенцијата за правата на детето, би требало да погледнеме и напред, кон наредните 30 години. Мора да ве слушнеме вас, денешни деца и млади, за прашањата кои сега најмногу ве загрижуваат и со вас заедно да почнеме да работиме на решенија од дваесет и првиот век за проблемите на дваесет и првиот век.
Имајќи го ова на ум, еве осум причини зошто сум загрижена за вашата иднина и осум причини зошто мислам дека постои надеж:
1. Потребна ви е чиста вода, чист воздух и безбедна клима
Зошто сум загрижена:
Се чини очигледно дека на сите деца им требаат овие основи за да водат здрав живот - чиста околина за живеење, чист воздух за дишење, вода за пиење и храна за јадење - и чудно е да се докажува оваа поента во 2019 година. Сепак, климатските промени имаат потенцијал да ги поткопаат сите овие основни права, како и поголемиот дел од придобивките во детскиот опстанок и развој остварени во изминатите 30 години. Можеби и не постои поголема закана за правата на следната генерација деца.
Организацијата за храна и земјоделство на ООН минатата година забележа дека климатските промени стануваат клучна сила зад неодамнешниот континуиран пораст на гладот во светот, а како што сѐ поголемите суши и поплави го влошуваат производството на храна, следната генерација деца ќе го сноси најголемиот товар на глад и неисхранетост. Веќе гледаме докази за екстремни временски услови поттикнати од климатските промени кои создаваат почести и поразорни природни непогоди, и иако прогнозите за иднината варираат, според Меѓународната организација за миграција, најчесто наведуваниот број на очекувани еколошки мигранти на светско ниво до 2050 година е 200 милиони, со проценки дури и до 1 милијарда.
Како што температурите растат, а водата станува сè пооскудна, токму децата се оние кои ќе го почувствуваат смртоносното влијание на заболувањата преносливи преку вода. Денес, повеќе од половина милијарда деца живеат во области со екстремно голема појава на поплави, а скоро 160 милиони во зони со висока опасност од суша. Региони како Сахелoвиот појас, кои главно се потпираат на земјоделство, напасување и риболов, се особено ранливи на ефектите од климатските промени. Се предвидува дека во овој сушен регион дождовите ќе стануваат сè пократки и понепредвидливи во иднина, а алармантно е и дека регионот се затоплува еден и пол пат побргу од светскиот просек. Во Сахел, климата се вжештува, сиромашните стануваат посиромашни, а вооружените групи премногу често ги злоупотребуваат општествените неправди што произлегуваат од ваквите стресни услови.
Овие предизвици дотолку повеќе ќе се усложнат поради влијанието на загадувањето на воздухот, токсичниот отпад и загадувањето на подземните води кои му штетат на детското здравје. Во 2017 година, околу 300 милиони деца живееле во области со најтоксични нивоа на загадување на надворешниот воздух - шест или повеќепати повисоки од оние во меѓународните препораки, а тоа придонесува за смртност на околу 600 000 деца помали од 5 години. Уште повеќе деца ќе претрпат трајно оштетување на мозокот и белите дробови во развој.
До 2040 година, пак, секое четврто дете ќе живее во област со екстремен недостаток на вода, а илјадници ќе се разболат поради загадена вода. Управувањето и заштитата на чисти, обилни и пристапни резерви на подземни води, како и управувањето со пластичниот отпад, многу бргу стануваат главни здравствени проблеми за децата на нашето време.
Зошто постои надеж:
За да ги ублажат климатските промени, владите и деловните субјекти мора да соработуваат за да се справат со нивните основни причинители преку намалување на емисијата на стакленички гасови во согласност со Парискиот договор. Во меѓувреме, ние мора да им дадеме највисок приоритет на напорите за изнаоѓање адаптации со кои ќе се намалат влијанијата на животната средина врз децата.
УНИЦЕФ работи на намалување на влијанието на екстремните временски услови преку проектирање системи за водоснабдување што можат да издржат циклони и загадувања од солена вода; зајакнување на училишните згради и поддржување на вежби за подготвеност; како и поддржување на локалните здравствени системи. Одредени иновации, како на пример, контролираното полнење на извориштата, кога сразмерно би се распоредило, би можело да ги зачува резервите на чиста вода и да заштити милиони деца од опасноста од болести и недостаток на вода.
Постои надеж дури и за комплексните животни средини како Сахел, каде живее младо население, орно за работа и гладно за можности, а климата нуди огромен потенцијал за искористување на обновливи, одржливи извори на енергија. Инвестициите во образованието и можностите за вработување, како и подобрувањето на безбедноста и управувањето се доволно добри причини да бидеме оптимистични за способноста на овој регион да стане отпорен и да се приспособи кон климатските промени.
За ситуацијата со загадениот воздух да се промени во наша корист, владите и бизнисот мора да работат рака под рака во насока на намалување на потрошувачката на фосилни горива, развивање почисти земјоделски, индустриски и транспортни системи, а и да инвестираат во проширување на обновливите извори на енергија. Многу влади презедоа акција за намалување на загадувањето од електрани, индустриски објекти и патни возила преку строги регулативи. Студијата спроведена во 2011 г. од Американската агенција за заштита на животната средина покажа дека Законот за чист воздух од 1990 г. на граѓаните им донесе 30 долари здравствени придобивки за секој потрошен долар. Ваквите политики се клучни за заштита на неразвиените бели дробови и мозоци на бебињата од штетните загадувачи на воздухот и ПМ-честичките.
Во меѓувреме, неопходно е да бараме решенија со кои ќе се ублажат најлошите ефекти од загадениот воздух врз детското здравје. Воздухот во главниот град на Монголија, Улан Батор, зиме е меѓу најзагадените во светот. Најголемиот извор на загадување е горењето јаглен кое го практикуваат 60% од жителите во Улан Батор. Експертите за иновации на УНИЦЕФ, заедно со локалната заедница, владата, академската заедница и приватниот сектор, започнаа да проектираат и да спроведуваат решенија за енергетска ефикасност во традиционалните домови со цел да ја намалат потрошувачката на јаглен и да го подобрат квалитетот на воздухот, создавајќи ја „Јуртата од 21-от век“.
А изнаоѓаме и иновативни методи за рециклирање и пренамена на пластиката, намалувајќи го токсичниот отпад и наоѓајќи му добра намена на ѓубрето. Консептос Пластикос, колумбиско социјално претпријатие, разви техника за правење тули од не-ПВЦ пластика, кои се поевтини, полесни и потрајни од стандардните тули - и ги користи за изградба на училници. Првата училница од рециклирана пластика во Африка беше изградена на почетокот од годинава во Брегот на Слоновата Коска, во рок од само неколку недели. Чинеше 30% помалку од традиционалните училници. Ваквиот иновативен пристап на трансформирање пластичен отпад во градежни тули има потенцијал да го претвори предизвикот за управување со пластичен отпад во нова можност, која го поддржува правото на образование преку изградба на училишта, истовремено еманципирајќи ја заедницата и чистејќи ја животната средина.
2. Секој четврти од вас веројатно ќе живее и учи во зоните на конфликт и катастрофи
Зошто сум загрижена:
Децата отсекогаш биле првите жртви на војната. Денес, бројот на земји каде постои некаков конфликт е најголем од усвојувањето на Конвенцијата за правата на детето во 1989 година досега. Во моментов, секое четврто дете живее во земја погодена од насилен судир или катастрофа, а 28 милиони деца биле принудени да го напуштат домот поради војна и небезбедност. Многу од нив пропуштаат неколку години на училиште и немаат евиденција за својот успех и квалификации кои би послужиле за нивното идно образување и кариера. Конфликтите и природните непогоди веќе го нарушија образованието на 75 милиони деца и млади, од кои голем дел мигрирале надвор од границите или биле раселени. Ова е лична трагедија за секое дете. Да се напуштат стремежите на цела една генерација е ужасно арчење на човечки потенцијал. Уште полошо е да се создаде изгубена, разочарана и лута генерација на необразовани деца, опасен ризик кој би можел сите скапо да нè чини.
Зошто постои надеж:
Некои држави демонстрираа ефективни политики со кои на бегалците им се овозможува да продолжат со учењето. Кога голем број деца побегнати од војната во Сириската Арапска Република пристигнаа во Либан, владата се соочи со предизвикот да смести стотици илјади деца во и онака напрегнатиот државен образовен систем. Со поддршка од меѓународните партнери, тие го претворија овој предизвик во можност и ги интегрираа децата-бегалци во училиштата, истовремено зајакнувајќи го образовниот систем и за либанските ученици.
И дигиталните иновации може да ни помогнат да направиме повеќе. УНИЦЕФ соработува со „Мајкрософт“ и Универзитетот во Кембриџ на изработка на „пасош за учење“ - дигитална платформа која ќе им отвори нови можности за учење на децата и младите во и надвор од границите. Пасошот за учење се тестира и се пилотира во земји со бегалци, мигранти и со внатрешно раселени лица. Еден дигитално инклузивен свет треба да им овозможи пристап до образование на младите луѓе без разлика на нивната ситуација. Развивањето решенија, како пасошот за дигитално учење, може да им помогне на милиони раселени деца да стекнат вештини потребни за нивниот напредок.
3. Мора да го дестигматизираме разговорот за менталното здравје
Зошто сум загрижена:
Ако поверуваме во сè што ќе прочитаме за денешните тинејџери и во начинот на кој тие се претставени во филмовите и на телевизија, би било разбирливо да ги доживееме како една дива, антисоцијална орда. Но, ова е далеку од вистината. Всушност, доказите велат дека денешните тинејџери пушат помалку, пијат помалку, запаѓаат во помалку неволји и воопшто преземаат помалку ризици од претходните генерации. Би можеле дури и да ги наречеме “разумната генерација“.
Сепак, постои еден ризик кај адолесцентите кој покажува крајно загрижувачки тренд во погрешна насока - ризик кој нè потсетува на невидливата ранливост што младите сè уште ја носат во себе. Во последните 30 години, бројот на ментални нарушувања кај лица помлади од 18 години постојано расте, а денес депресијата е една од главните причини за попреченост кај младите. Проценката на Светската здравствена организација (СЗО) е дека во 2016 година 62 000 адолесценти починале поради самоповредување, што денес е трета водечка причина за смрт кај адолесцентите на возраст од 15 до 19 години.
Ова не е проблем само на богатите земји - СЗО проценува дека над 90 проценти од адолесцентските самоубиства во 2016 година се случиле во земји со ниски или средни приходи. И иако младите лица со сериозни ментални нарушувања во земјите со пониски приходи честопати не добиваат третман ниту поддршка, не постои земја во светот што може да тврди дека го победила овој предизвик. Да ги употребам зборовите на експертот за ментално здравје на СЗО, Шехар Саксена, „кога станува збор за менталното здравје, сите земји се земји во развој“. Со оглед на тоа дека повеќето земји со ниски и средни приходи на менталното здравје трошат помалку од 1 процент од вкупниот здравствен буџет, а земјите со високи приходи само 4-5 проценти, очигледно е дека на менталното здравје треба да му се даде поголем приоритет насекаде во светот.
УНИЦЕФ работи со деца кои претрпеле незамисливи трауми, родова дискриминација, екстремна сиромаштија, сексуално насилство, попреченост и хронични заболувања, преживеале конфликти или други искуства што ги изложуваат на голем ризик од душевна болка. Штетата не е само лична, туку и општествена - Светскиот економски форум постојано го рангира менталното здравје како едно од најголемите економски оптоварувања помеѓу сите незаразни здравствени проблеми. И покрај овој огромен доказ за претстоечка криза и алармантните растечки трендови на стапката на самоповредување и самоубиства, менталното здравје и благосостојбата на адолесцентите честопати се занемарени во светските здравствени програми.
Зошто постои надеж:
Имајќи предвид дека половина од доживотните ментални нарушувања се јавуваат пред 14 години, мора да се даде приоритет на превенција, психотерапија, рехабилитација и унапредување на менталното здравје соодветно на возраста. За да не се дозволи епизодите на ментална болка да достигнат критична точка и за да се спречи оштетувањето и губитокот на скапоцени млади животи, клучот е во раното откривање и третманот. Но, премногу често, она што ги спречува младите да побараат помош во раната фаза се постоечките табуа и стигмата кои го попречуваат отворениот разговор за менталните нарушувања во заедницата. За среќа, ваквите табуа почнуваат да се отфрлаат, а младите повторно се во улога на предводници - основаат невладини организации, развиваат апликации, ја подигаат свеста и гласно говорат за сопствените борби со менталните нарушувања и напорите кои ги вложуваат за да се справат со својата состојба, со надеж дека и останатите ќе се осмелат да го сторат истото.
УНИЦЕФ промовира отворена дискусија за менталното здравје преку училишни кампањи. На пример, во Казахстан, чија стапка на адолесцентски самоубиства е една од највисоките во светот, УНИЦЕФ ги засили напорите за подобрување на душевната благосостојба на адолесцентите преку пилот-програма од голем размер спроведена во над 450 училишта. Со програмата се подигна свеста, кадарот беше обучен да идентификува случаи со висок ризик, а ранливите адолесценти беа упатени кај здравствени специјалисти. Во пилот-програмата учествуваа скоро 50 000 млади луѓе со многу значајни подобрувања во благосостојбата. Оттогаш, програмата е раширена во над 3 000 училишта.
Давајќи приоритет на унапредувањето на менталното здравје и превенцијата на самоубиства кај адолесцентите, смртноста од самоповредување во возрасната група од 15 до 17 години се намали за 51 процент на државно ниво, а бројот на самоубиства за оваа возрасна група се намали од 212 во 2013 година на 104 во 2018 година. И можеби најважно од сè е дека менталното здравје сега се вклучува во главните служби за примарна здравствена заштита, што помага во надминување на стигмата која често ги одвраќа младите од барање помош.
4. Над 30 милиони од вас се отселиле од своето родно место
Зошто сум загрижена:
Миграцијата отсекогаш била дел од човечкото постоење низ историјата. Со илјадници години, децата и семејствата го напуштале своето родно место за да се населат во нови заедници, во потрага по можности за образование или вработување. Денес не е ништо поразлично. Живееме во мобилен свет во кој најмалку 30 милиони деца се преселиле надвор од границите на својата земја.
За многумина, миграцијата е поттикната од желбата за подобар живот. Но, за премногу деца, миграцијата не е подобар избор, туку итна потреба - тие едноставно немаат можност да водат безбеден, здрав и просперитетен живот на местото каде што се родиле. Кога миграцијата е поттикната од очај, ова може да ги принуди децата да мигрираат без потребните законски дозволи и да станат таканаречени „нелегални мигранти“. Тие често тргнуваат на опасни патувања низ пустини, океани и вооружени граници, патем наидувајќи на насилство, злоупотреба и експлоатација.
А една од најголемите миграции во историјата на светот не се случува преку границите, туку во самите граници, при што милиони луѓе мигрираат внатрешно од руралните во урбаните области. Во 1989 година, кога беше усвоена Конвенцијата за правата на детето, поголемиот дел од децата во светот живееја во рурални области. Денес, мнозинството живее во градовите, а се очекува стапката на урбанизација и натаму да расте. Иако урбаните жители во просек уживаат подобар пристап до услуги и можности, нееднаквостите може да бидат толку големи што многу од најобесправените деца во урбаните средини растат полошо од децата во руралните средини. На пример, најсиромашните градски деца во секоја четврта земја имаат поголема веројатност да умрат пред својот петти роденден одошто најсиромашните деца во руралните области. А најсиромашните градски деца во секоја шеста земја имаат помала веројатност да завршат основно училиште отколку децата од руралните средини.
Зошто постои надеж:
Ниедно дете не треба да се чувствува присилено да се отсели од својот дом, но сè додека не се решат основните причини, нема изгледи ситуацијата да се промени. Ова значи дека треба да се справиме со бандите и насилството во заедницата и да ги зајакнеме системите за заштита, со цел децата да бидат безбедни во своите заедници, да го подобриме пристапот до квалитетно образование и можности за работа, и да им дадеме шанса на младите да стекнат вештини што им се потребни за да градат подобра - и побезбедна - иднина за себе и за своите родни земји.
УНИЦЕФ проценува дека десетици илјади деца мигрираат без законска дозвола, некои со семејството, а некои сами, што ги прави исклучително ранливи. Неопходно е да се одбранат правата на децата-мигранти - биле тие легални или не. Каде и да се и која и да е нивната приказна, децата-мигранти пред сè, се деца. Владите може да ги заштитат децата мигранти ако го штитат нивниот интерес во примената на законите за имиграција и ако, секогаш кога е можно, им помагаат на семејствата да останат заедно и да користат докажани алтернативи на притворот, како на пр., згрижувачки семејства или групни домови - многу влади успешно ги тестираат ваквите пристапи.
Таканаречената урбана предност се разобличува кога ќе погледнеме подалеку од просекот и ќе ставиме контрола врз богатството, па социјалните политики и програми осмислени за поддршка на опстанокот и развојот на децата мора да посветат поголемо внимание на најсиромашните и најмаргинализираните градски деца. Современите градови обично нудат подобар пристап до чиста вода, здравствено-социјални услуги и образовни можности. Така, ако градските власти успеат да создадат инклузивен пристап и еднакви можности за децата во своите градови, урбаниот живот навистина може да го потпомогне опстанокот и развојот на децата.
5. Илјадници од вас официјално никогаш нема да постојат, освен ако не делуваме
Зошто сум загрижена:
Секое дете има право на легален идентитет, регистрација во матичната книга на родени и државјанство. Но, една четвртина од вас родените денес - скоро 100 000 бебиња - можеби никогаш нема да добијат официјален извод од матичната книга на родени или да се квалификуваат за пасош. Ако вашите родители немаат државјанство, доаѓаат од прогонета или маргинализирана заедница, или едноставно ако живеете во сиромашна оддалечена област, можеби никогаш нема да добиете идентитет или извод од матичната книга на родени. Државјанството би можело дури и да ви се одбие или одземе. Овој недостаток на формално признавање од некоја држава значи дека здравствената заштита, образованието и другите државни услуги би можеле да ви бидат ускратени. Подоцна во животот, немањето документи за идентификација може да доведе до тоа да стапите во брак, да вршите опасна работа или да бидете регрутирани во вооружените сили пред законски дозволената возраст. Како нерегистрирано или „дете без државјанство“, вие сте невидливи за властите - како никогаш и да не сте постоеле.
На пример, во импровизираните логори во Бангладеш, каде избегаа стотици илјади Рохиња семејства за да најдат засолниште, секој ден се раѓаат бебиња. На едно вакво Рохиња бебе најверојатно нема да му биде регистрирано раѓањето, ниту ќе му биде доделено државјанство, а тоа го лишува од основниот „пасош на заштита“ од самиот почеток на животот.
Денес постои и друга група деца кои се соочуваат со закана по животот бидејќи се оставени без јасен правен идентитет и без државјанство. Ако сте невино дете на странски војник во вооружена група, можеби немате државјанство или можеби државјанството ви било одземено. Само во Сириската Арапска Република, УНИЦЕФ проценува дека има близу 29 000 странски деца, при што повеќето од нив се помали од 12 години, а дополнителни 1 000 деца за кои се верува дека се во Ирак, можеби немаат граѓанска документација. Тие се изложени на ризик да останат без државјанство, а со тоа и невидливи.
Зошто постои надеж:
Регистрирањето на децата при раѓање е првиот чекор да се обезбеди нивното признавање пред законот, да се заштитат нивните права и да се гарантира ниедно прекршување на овие права да не помине незабележано. Обединетите нации поставија цел секој човек на планетава да има правен идентитет до 2030 година. УНИЦЕФ ја поддржува работата на владите кон оваа цел, почнувајќи од регистрацијата на сите раѓања.
За некои деца оставени без официјален идентитет поради несогласувања околу нивниот правен статус, единственото вистинско решение е политичко решение. УНИЦЕФ ги повикува земјите-членки да ги исполнат своите обврски за заштита на сите лица на возраст под 18 години во согласност со Конвенцијата за правата на детето. Ова вклучува деца кои се родени од државјани на други држави, кои можеби се мигранти, бегалци или странски војници - затоа што децата најнапред се деца.
Во други околности, технологијата и иновативните партнерства ветуваат напредок. На пример, во Повеќенационалната Држава Боливија, заедничкиот труд на ТИГО, телекомуникациска компанија распространета во целата држава, Изборниот врховен суд и УНИЦЕФ за покачување на бројот на регистрирани раѓањa во болниците и здравствените центри придонесе регистрацијата при раѓање да се зголеми за повеќе од 500 проценти меѓу 2015 и 2018 година. Во Руанда, автоматското регистрирање на децата при раѓање во болниците доведе до пораст на регистрираните раѓања од 67% во 2017 година на 80,2% во 2018 година. Мораме итно да ги прошириме ваквите програми за да допреме до што повеќе деца. Ова значи дека треба драстично да се распространи дигиталниот пристап до најоддалечените и најранливи заедници, за системите за регистрација да може да работат во реално време.
6. Потребни ви се вештини од дваесет и првиот век за економијата на дваесет и првиот век
Зошто сум загрижена:
На светот има повеќе од 1,8 милијарди млади луѓе на возраст меѓу 10 и 24 години, една од најголемите групи во историјата на човештвото. Премногу често, овие луѓе немаат пристап до образование што ќе ги подготви за современи можности за работа и ќе ги опреми со потребните вештини и гледишта за економијата на дваесет и првиот век. Во меѓувреме, во изминатите 30 години, релативната нееднаквост на приходите меѓу земјите се намали, но апсолутната нееднаквост во приходите значително се зголеми, па некои деца и семејства со ниски приходи се оставени сами на себе без да ги добијат можностите што ги уживаат нивните побогати врсници. Покрај тоа, социјалната мобилност е во застој во последниве 30 години, фаќајќи уште една генерација во стапицата на сиромаштијата одредена единствено од семејството во кое се раѓаме.
Зошто постои надеж:
УНИЦЕФ и неговите глобални партнери започнаа нова иницијатива со која младите ќе се подготват да станат продуктивни и активни граѓани. Иницијативата „Генерација без граници“ има за цел да се погрижи секоја млада личност да биде во училиште, на обука или вработена до 2030 година. Една програма во Аргентина ги поврзува учениците од оддалечените рурални области со наставниците од средните училишта, лично и преку интернет. Иницијативата во Јужна Африка наречена ТехноДевојка (TechnoGirl) на младите жени од семејства со ниски примања им нуди можности за обуки заради вработување во областа на математиката, инженерството, технологијата и науката. А во Бангладеш, десетици илјади млади луѓе добиваат обуки за разни занаети, како на пример, сервисирање мобилни телефони. Преку нашиот Младински предизвик, здружуваме бистри млади умови за решавање на проблемите во нивните заедници, бидејќи младите се експерти за сопствените животни искуства. Младинскиот предизвик на Генерацијата без граници соработува со повеќе од 800 иноватори во 16 различни земји и произведува иновативни решенија, како на пример, мобилната апликација SpeakOut, развиена од младите во Северна Македонија, која овозможува анонимно да се побара помош од врсниците при малтретирање, како и Црвен код, самоодржлива микро-претприемачка шема од Пакистан, која истовремено им помага на младите жени да остваруваат приходи и да управуваат со својата менструална хигиена.
7. Мора да се заштити вашиот дигитален отпечаток
Зошто сум загрижена:
Интернет е роден во истата година како и Конвенцијата за правата на детето, пред 30 години. Денес, тој радикално го промени светот и им даде нов облик на детството и на зрелоста. Се смета дека повеќе од една третина од децата во светот се редовни корисници на интернет, а овој процент ќе продолжи да расте како што расте самата генерација.
Дебатите околу придобивките и опасностите од социјалните медиуми за децата зачестуваат, а бездруго се потребни и повеќе активности за заштита на децата од малтретирање и изложеност на штетни содржини. И родителите и децата стануваат свесни за ризикот од споделување преголем број лични податоци на социјалните мрежи. Но, вистината е дека податоците содржани во профилите на социјалните медиуми креирани од деца се само врвот на сантата лед од податоци. Послабо сфатена, но барем исто толку важна е и огромната акумулација на податоци што се собираат за децата. Додека децата си седат на интернет, разгледувајќи низ социјалните мрежи, користејќи разни пребарувачи, е-трговски услуги и владини платформи, играјќи игри, преземајќи апликации и користејќи услуги за мобилна геолокација, околу нив се акумулира дигитален отпечаток составен од илјадници податоци. Некои од податоците можеби се собираат уште пред нивното раѓање и секако пред децата да можат свесно да се согласат за нивното прибирање и употреба.
Ерата на таканаречените „големи податоци“ има потенцијал да го промени - на подобро - обезбедувањето на ефикасни, персонализирани и одговорни услуги за децата, но има и потенцијални негативни влијанија врз нивната безбедност, приватност, самостојност и идни животни избори. Личните информации акумулирани за време на детството може да се споделат со трети страни, да се тргува со нив за профит или да се користат за експлоатација на млади луѓе - особено најранливите и најмаргинализираните. Во меѓувреме, крадците на идентитет и хакерите ги искористуваат слабостите на платформите за е-трговија за да ги измамат и да ги злоупотребат како возрасните така и децата; пребарувачите го следат однесувањето на корисниците без оглед на нивната возраст, а надзорот на владата врз активностите на интернет станува сè пософистициран низ целиот свет. Покрај тоа, податоците собрани за време на детството имаат потенцијал да влијаат врз идните можности, како на пример, пристап до финансии, образование, осигурување и здравствена заштита. Односот меѓу прибирањето податоци, нивната употреба, согласноста и приватноста е доволно сложен за возрасните, а дотолку повеќе за децата, со оглед на тоа дека интернетот никогаш не бил осмислен имајќи ги предвид правата и потребите на децата и дека малку од нив се подготвени да управуваат со комплексноста на споделувањето податоци и контролата на приватноста.
Премногу често, децата не знаат какви права полагаат над своите податоци и не го разбираат значењето на нивната употреба, ниту колку ранливи тоа може да ги направи. Условите за приватност на социјалните мрежи ретко ги разбираат возрасни високообразовани луѓе, а камоли деца. Анализата на „Њујорк Тајмс“ покажува дека многу од политиките за приватност на социјалните мрежи бараат ниво на разбирање текстови кое го надминува нивото на просечниот студент, што значи дека многу корисници, особено најмладите, веројатно се согласуваат на работи што не можат докрај да ги разберат.
Зошто постои надеж:
Предизвикот со кој сите се соочуваме денес е да обезбедиме создавање на системи кои максимално ќе ги искористат придобивките од големите податоци и вештачката интелигенција, а истовремено и ќе ја сочуваат приватноста, ќе обезбедат заштита од штети и ќе ги охрабрат луѓето - вклучително и децата - да ги остваруваат своите права. И веќе почнува да се забележува некаква активност: владите ги зацврстуваат регулаторните рамки; давателите на услуги во приватниот сектор ја препознаваат својата улога; а наставниците размислуваат за тоа како да ги снабдат децата со алатки за безбедна навигација низ светот на интернетот. И тоа е некаков почеток.
Од Конвенцијата за правата на детето е јасно дека децата имаат посебно право на приватност - нема зошто тоа да не важи и на интернет. Кога правото на приватност на децата ќе се стави во контекст на целиот дијапазон на детски права, интереси и развојни капацитети, воочливо е дека приватноста на децата се разликува од приватноста на возрасните, како по обем, така и по примена, што е цврст аргумент дека на децата треба да им се понуди уште посилна заштита.
Ако децата ги користат социјалните мрежи, тие треба да имаат вистинска можност да го одберат начинот на кој давателот на услуги или другите стопанственици ќе ги користат нивните податоци, а условите треба да им бидат јасни и разбирливи. Како што кажуваат и самите деца, ова на пример, може да подразбира и бришење на стари профили на социјалните мрежи. Кога се прибираат податоци за деца следејќи го нивното однесување на интернет, клучно е децата да располагаат со јасни, транспарентни и пристапни политики за приватност, за да имаат подобри шанси да дадат свесна согласност, да ги разберат своите права и да знаат која е намената на прибраните податоци. Неопходно е да ги потковаме младите луѓе со знаења и вештини за да можат да ги побараат своите дигитални права.
Социјалните мрежи и двателите на интернет-услуги од приватниот сектор имаат клучна улога во зајакнувањето на заштитата на децата. Тие мора да развијат транспарентни, етички стандарди и да спроведат засилен надзор и заштита на целиот опсег на податоци за деца, вклучувајќи и информации за местоположбата и навиките за пребарување на децата, и особено нивните лични податоци.
Некои нови регулаторни рамки, како што е европската регулатива за заштита на општите податоци (ГДПР/GDPR), претставуваат надежен обид за напредок. Според ГДПР, корисниците на интернет, вклучувајќи ги и децата, полагаат право на транспарентно и јасно известување за нивната приватност, во кое се објаснува како ќе бидат обработени нивните податоци, дека им следува копија од нивните лични податоци и правото да се коригираат неточните податоци за нив.
Глобалниот пулс е иницијатива на Обединетите нации која истражува како новите, дигитални извори на податоци и технологиите за аналитика во реално време може да ни помогнат да ги разбереме промените во општата човекова благосостојба и појавните слабости, со потенцијал за поддршка на развојот. Како одговор на оправданата загриженост за приватноста и заштитата на податоците, во консултација со експертите за приватност, Глобалниот пулс изработи низа принципи за приватност со кои се гарантира транспарентност околу намената на податоците, се штити индивидуалната приватност, се признава потребата од соодветна согласност за употребата на личните податоци и се почитуваат разумните очекувања за приватност, притоа вложувајќи разумен напор за спречување на секакво незаконско и неоправдано преидентификување на поединецот.
8. Вие можеби сте најсомничавата генерација граѓани досега
Зошто сум загрижена:
Сите деца имаат право активно да учествуваат во своето општество, а многу од вас граѓанскиот активизам за првпат ќе го искусат на интернет. Меѓутоа, мнозинството од вас ќе пораснат како родени во дигиталната ера презаситена со дезинформации и т.н. „лажни вести“, кои ви ја уништуваат довербата и односот со институциите и изворите на информации. Истражувањата покажуваат дека на многу денешни деца и млади им е тешко да разликуваат факти од фикција на интернет, а како последица на тоа, на вашата генерација ѝ е сè потешко да знае кому и на што да верува.
Комисијата за лажни вести поддржана од Парламентот на Британија, во партнерство со „Фејсбук“, „Први вести“ и „Ден“, открила дека само една четвртина од децата што читаат вести на интернет всушност им веруваат на изворите што ги читаат. Примамливо е ова да се протолкува како добар знак за здрави вештини на критичко размислување, но истото истражување откри и дека само 2% од децата и младите во Британија ги имаат потребните вештини за критичка писменост, за да препознаат дали некоја вест е вистинска или лажна. Загрижувачки е што скоро две третини од наставниците рекле дека веруваат оти лажните вести ѝ штетат на благосостојбата на децата бидејќи им го покачуваат нивото на вознемиреност и им го искривуваат светогледот. А едно истражување од Соединетите Американски Држави спроведено во училишта во 12 држави, со кое се проценува „граѓанското расудување на интернет“ - или можноста да се просуди веродостојноста на информациите на интернет - откри дека децата и младите лесно се мамат при оценувањето информации на социјалните мрежи.
Знаеме дека дезинформациите имаат лошо влијание и опипливи последици. На пример, илјадници од денешната генерација на родители беа излажани од дезинформации за безбедноста на вакцините раширени на социјалните мрежи и преку мобилните апликации за допишување, предизвикувајќи бран од отпор кон вакцините и загрижувачки повторен пораст на мали сипаници во земји со високи и ниски приходи, вклучително и Франција, Индија и Филипините.
Кампањите за ширење дезинформации успеале да ги измамат децата да дадат пари, да ги откријат своите лични податоци и да се изложат на сексуална злоупотреба. Во изминатите неколку години, видовме и како дезинформациите може да ја искриват сликата за демократската дебата и за намерите на гласачите, и да влеат сомнеж за другите етнички, религиозни или општествени групи, создавајќи поделеност и немири. Ова е глобален проблем, со извештаи од различни земји како Бразил, Украина и Соединетите Американски Држави каде софистицираните кампањи за ширење дезинформации создадоа потреба од воведување часови наречени „Учам да разграничам“ во училиштата. А во Мјанмар, одредена кампања за ширење дезинформации наводно одиграла своја улога во поттикнување ужасно насилство врз малцинството Рохиња.
Ова е само врвот на сантата лед на пост-вистината. Бидејќи технологијата за измама се подобрува, а верификацијата на содржини станува сè потешка, можноста за намалена доверба во институциите и општествен раздор експоненцијално расте. На пример, со софистицираната технологија за видео-манипулација со помош на синтетички медиуми создадени од вештачка интелигенција, станува сè полесно да се извртува и да се фалсификува реалноста, создавајќи привид дека одредени поединци кажале работи што ги немаат кажано, преку методот за синтеза на човечки слики со вештачка интелигенција наречен „длабока лага (deep fakes)“. Доколку овие технологии напредуваат без да ѝ се помогне на следната генерација да ги распознава фалсификатите, тие имаат потенцијал радикално да ја подријат довербата во науката и медицината, да ги поткопаат основните институции и верувања, да ги поделат заедниците и да претставуваат сериозна закана за нашата демократија.
Во дигиталната ера веќе не смееме да се потпираме врз наивното уверување дека вистината има природна предност пред лагата, па затоа, како општества мора да развиеме отпорност на секојдневниот наплив од лажност на интернет. Треба да почнеме оттаму што ќе ги оспособиме младите да знаат кому и на што може да веруваат на интернет, за да станат активни, ангажирани граѓани.
Зошто постои надеж:
Доказите велат оти возрасните треба да имаат доверба во децата и младите дека тие нема да наседнат на лаги. Едно неодамнешно истражување објавено од Американското здружение за унапредување на науката покажа дека корисниците на социјалните мрежи над 65 години споделувале статии од домени за лажни вести скоро седумпати повеќе од најмладата возрасна група. Иако причините за ова сè уште не се разјаснети, можно е повисокото ниво на дигитална и медиумска писменост на „родените во дигиталната ера“ да делува како заштитен филтер. Во секој случај, очигледно е дека треба повеќе да работиме за да ги подготвиме умешните млади граѓани да се спротивстават на манипулациите и да одржат доверлив однос со веродостојните и проверливи информации и со институционалното знаење.
Иако се чини дека социјалните медиуми се сериозни во своите обиди да се изборат против дезинформациите и да соработуваат со новинските организации на јасно означување на потврдените извори, нашите решенија не смее да зависат од страната на понудата. Децата имаат право на образование што ги подготвува за светот во кој ќе живеат, а денес, ова подразбира многу подобра дигитална и медиумска писменост, критичко размислување и проценување на доказите. Во следниот круг на влијателните меѓународни тестирања ПИСА, директорот на Организацијата за економска соработка и развој ќе додаде прашања за разграничување точно од неточно, сметајќи го критичкото расудување како општа компетентност, додека слични иницијативи би можеле да помогнат во популаризација на образованието и обуките за вештини на дигитална писменост кои можеби се меѓу најважните за следната генерација. Покрај тоа, мора вредно да работиме на воспоставување целисходни врски меѓу младите и институциите, како и на повторно стекнување на нивната доверба ако сакаме да ги сочуваме нашите демократски општества и во иднина.
Неколку зборови за крај...
Конечно, најголемата причина за надеж е тоа што вие, децата и младите денес, преземате водство барајќи итна акција и оспособување на себе си за осознавање и обликување на светот околу вас. Сега вие заземате став, а ние слушаме.
Исто како што децата од 1989 година прераснаа во водачи на денешницата, вие, децата и младите од 2019 година, сте водачи на иднината. Вие сте нашата инспирација.
Сакаме да ви помогнеме да ги најдете потребните решенија за справување со предизвиците на денешницата, за да изградите подобра иднина за себе и за светот што ќе го наследите.