Желіде қорғалғандар
Мектеп клубы бірнеше айдың ішінде екі жүздей ауыл баласын қалай қиберқауіпсіздік пен медиасауаттылық негіздеріне үйретті
«Мен инстаграмда өзімнің фотосуреттерімді жариялаған кезде геолокациямды өте жиі қосып, бірақ осы арқылы сіз туралы көп мәлімет пен тұрғылықты мекен-жай туралы білуге болатынынын түсінбей, бөлісе беретін едім. Кейін бұл қызметті мүлдем қолданбайтын болдым», – дейді Дильназ Шалабаева «QauipsizInternet» волонтерлық жобасындағы әсерімен бөлісе отырып. Ол да БҰҰ (ЮНИСЕФ) Балалар қоры мен Ұлттық волонтерлық желісінің бастамасымен оқушыларды киберқауіпсіздік пен медиасауаттылық дағдыларына баулуға қатысқан жүз елу шақты баланың бірі.
Жуырда өткізілген зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, Қазақстандағы жасөспірімдер де виртуалды кеңістікті қауіп-қатер көзі ретінде қараcтырмайды. Ағарту министрлігінің қолдауымен өткізілген сауалнама нәтижелерінде «Әрбір екінші жасөспірім желідегі қауіпсіздік мәселесіне мән бермейтіндігін өзінің жасыратын ештеңесі жоқ дегенмен түсіндіреді», – деп атап өтілген. Дильназ сабақ кезінде өз тарапынан оқушыларға «интернеттегі алаяқтарға сенуге және жеке мәліметтерін жарнамалауға болмайтынын» айтып жеткізуге ұмтылады.
«Біз басынан бастап барынша қызықты болуы үшін, әрі кейстеріміз туралы айтқан кезде ақпаратты мысалдармен күшейтеміз деп шештік», – дейді қыз бала.
Ол өз құрбысының алаяқтар қалай банктің қауіпсіздік қызметі атынан қоңырау шалып, қалай алданғаны жайлы, нәтижесінде белгілі бір сомадағы ақшасын қалай жоғалтқаны туралы оқиғасымен бөліскенін есіне алды. Бұдан да бөлек, сабақтың қорытынды бөлімінде ойдан шығарылған Әнел мен Мараттың қандай қателіктер жібергенін анықтауға тырысып, топтар ішінде басқа проблемалық жағдайларды талқылаған.
Дильназ топтарда басқа волонтерлармен де жұмыс істеген. Ол ЮНИСЕФ-тің волонтерлық жобалары туралы осыдан екі жыл бұрын бірінші рет біліп, 14 жасында Bekind бастамасына қатысқан екен. Енді қазір ол бұл іске байыппен қарап: жыл сайын мектебінде өткізілетін клубтың көрмесінде волонтерларға арналған өз клубын «QauipsizInternet» жобасымен бірге ұсынып келеді. «Басында 50-ден астам адам жазылғанда, мен оған қатты қуандым. Бірақ бағдарламаға 29 оқушы қатысып, содан кейін біз төрт ай бойы жұмыс істедік», – дейді Дильназ.
Осы аралықта Дильназдың жетекшілігімен 5-11 сыныптардың екі жүзден астам оқушысына 16 сабақ өткізілген. Көбінесе сабақтар Ақмола облысының ауылдық жерлерінде тұратын оқушылар үшін онлайн форматта өткен. Үш-төрт мектеп Дильназбен тұрақты байланыста болған.
Мұғалімдер осындай сабақтардан кейін волонтерларға алғыстарын білдіріп, оқушылар да шынайы қызығушылық танытатын. «Балалар шындығында «Киберқауіпсіздік деген не? Қысқаша түсіндіріп бере аласыз ба?» деген түрлі сауалдардан бастап, өте күрделі сұрақтарға дейін қоятын. Алайда, біз әрдайым бәріне дұрыс жауап беруге тырысып, мүдделестік танытып, өздері де тексеріп көруі үшін презентацияларымызбен бөлістік», – дейді Дильназ. Және ол «қауіпсіз киберқоғамда өмір сүру үшін» балаларға өздері алған ақпараттарды жақындарымен бөлісіп отыруын өтінгенін есіне алады.
Қыз баланың өзі демалыс кезінде атасы мен әжесіне де жобаның мазмұнын таныстырады. Бұдан басқа, Дильназдың волонтерлық клубына жобаға тартылмаған сыныптастары қызығушылық танытқан: «Олар біздің немен айналасып жүргенімізді білгісі келіп, қандай негізгі ережелер бар және ол ақпараттарды адамдарға [киберқауіпсіздік пен медиасауаттылық] қалай таратуға, қалай түсіндіруге болатынына жол ашып берді», – дейді волонтер қыз.
Жоба басталмас бұрын Дильназдың өзінде де желілердегі қауіпсіздік мәселесіндегі білімінде көптеген олқылықтар болса, бұған волонтерларға арналған семинарлар көмектесіпті. Сол уақытта Дильназ негізгі тақырыптан басқа да дағдыларды меңгереді: «Әсіресе, Владимир Алексаниннің балалармен қалай дұрыс сөйлесу керектігі жайлы сабақтары есімде қалды. Ол кісі бәріне түсінікті, дәл және қызықты, ең бастысы тағылымды болуы үшін сабақты қалай жүргізу керектігін өзі көрсетті», – дейді ол әсерімен бөлісіп. Ал сөйлеу техникасы бойынша үйлестірушілерге арналып өткізілген тренингтің пайдасы одан да кем емес.
«Мен сөйлеген кезде қандай кемшіліктер жіберетінімді, осыны қайталамай, сабақтарды тиісінше қалай сапалы жүргізу керектігін түсіндім», – дейді Дильназ. Ол осындай сабақтардың тағы болатынына күмәнданбайды. Қыз бала «QauipsizInternet» жобасының екінші легіне дайындала отырып, өз жоспарларын құлшына баяндайды: «Менде барлығы да басымдыққа ие, біріншіден, бәрін толық қамту үшін сабақтарды өз мектебімде өткізуім керек, екіншіден, киберқауіпсіздікке байланысты белсенді болып, сарапшылар шақыру қажет».
Дильназ мұнан да бөлек, ЮНИСЕФ-тің басқа да волонтерлық бағдарламаларында жарияланған материалдарға сүйене отырып, өзге де тақырыптарда тренингтер мен іс-шаралар өткізуге ниетті. «Осылайша, біз клубпен бірге мектеп қоғамдастығына игі ықпалымызды тигізе аламыз деп ойлаймыз», – дейді қыз бала. Ол «замандастан – замандасқа» кестесі бойынша құрылған оқытудың сөзсіз артықшылықтары бар екендігін айта келе: «Мен кейде өзімнен 30-40 жас үлкен мұғалімдерге қарағанда, құрдастарым айтса көбірек түсінемін», – дейді.
Дильназ волонтерлықты қатып қалған «қоғамға қызмет» ретінде ғана қабылдамайтынын, бірақ өзінің жеке басының дамуына игі ықпал ете алатын мүмкіндігін мойындайды «Шындығында, бұл өмірімді толықтырып, қуанышқа бөлейді. Волонтерлық маған көптеген машықтарды үйретті», – дейді өз сабағы туралы Дильназ. Оның айтуынша, әрбір жаңа жобамен бірге оның волонтерлыққа деген қызығушылығы күшейе түспек. «Қазір, 16 жасымда, мен бірінші рет үйлестіруші атандым. Ал 18 жасымда мені не күтеді? Білмеймін, бірақ әрине мұнан да биік, мұнан да алда болуға тырысамын», – деп уәде береді Дильназ.
Дильназ қазіргі таңда да балалардың әлеуметтік желідегі қауіпсіздігіне ата-аналары жауапты екендігіне сенімді. Бала желіде түрлі қауіп-қатерге тап болуы мүмкін екендігін 16 жасқа дейін айтып түсіндіру маңызды екенін еске салады – мәселен, бұл – киберсталкинг немесе кэтфишинг. «Алайда кей жағдайда ата-аналар ондай келеңсіз жағдайлардың орын алуы мүмкін екендігін түсіне бермейтіндіктен, «QauipsizInternet» сияқты волонтерлік бағдарламалар ақпараттық сауаттылықты дұрыс қабылдауда өте маңызды рөл атқарады. Меніңше, дәл осындай бағдарламалар біздің қоғамды жақсарта түседі», – деп қорытындылады сөзін Дильназ.
