Баланы тәртіпке келтіру үшін қандай дұрыс және денсаулыққа зиян келтірмейтін шараларды қолдану керек
Позитивті тәртіп психикалық және физикалық денсаулық пен бақытты балалық шақтың жолы ретінде.
Әрбір ата-ананың өмірінде баласының тәртібі сияқты маңызды мәселеге тап болатын сәт келеді. Бұл айқайлайтын нәресте немесе бірбеткей жасөспірім болсын, ата-аналарға кейде сабырлы болу өте қиын. Ешқайсымыз мұндай жағдайға тап болғымыз келмейді, және бұл жерде айқайлау мен физикалық күш көрсету көмектеспейді.
Бақытымызға орай, басқа да тиімді әдістер бар және олардың бірі – позитивті тәртіп. Біз отбасылармен және балалармен әлеуметтік жұмыс саласындағы зерттеушіге, Оксфорд университетінің профессоры Люси Клаверге жүгіндік, ол екі баланың анасы болып табылады және жоғарыда аталған тәсіл ата-аналарға балаларымен оң қарым-қатынас орнатуға және жауапкершілік, ынтымақтастық және өзін-өзі тәрбиелеу сияқты дағдыларды үйренуге қалай көмектесетіні туралы айтып беруін сұрадық.
Жаман бала болмайды, жаман тәртіп болады.
Неліктен позитивті тәртіп?
«Ата-аналар балаларына айқайлағысы да, оларды ұрғысы да келмейді. Олар мұны күйзеліске ұшырағандықтан және бұдан басқа жолды көрмейтіндіктен жасайды», - дейді профессор Клавер.
Айқайлау және қол көтеру сияқты әдістер мүлдем жұмыс істемейтіні және сайып келгенде, пайдадан гөрі көп зиян келтіруі мүмкін екені анық. Үнемі айқайлау мен ұрып-соғу баланың бүкіл өміріне зиянды ықпал етуі мүмкін. Осылайша құрылған үздіксіз «уытты стресс» мектептен кету, депрессия, есірткі қолдану, суицид және жүрек ауруы сияқты көптеген жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін.
«Міне, дәрі, бірақ ол сізге көмектеспейді, тек сіздің жағдайыңызды нашарлатады» дегенмен тең, - дейді профессор Клавер. – Егер біз бір немесе басқа тәсілдің жұмыс істемейтінін түсінетін болсақ, онда басқасын іздейтін уақыт келді».
Жазадан және басқа да жағымсыз шараларға қарағанда позитивті тәртіптік тәсіл баламен салауатты қарым-қатынасты дамытуға және баланың мінез-құлқына қатысты үміттерді анықтауға баса назар аударады. Әрбір ата-ана үшін жақсы жаңалық – таңдалған тәсіл жұмыс істейтіндікте. Төменде оны іс жүзінде қалай қолдану керектігі туралы ұсыныстар берілген.
1. Жеке қарым-қатынас уақытын жоспарлаңыз
Жеке сөйлесу кез-келген қалыпты қарым-қатынасты құру үшін, әсіресе сіздің балаларыңызбен қарым-қатынасыңыз үшін өте маңызды. «Бұл күніне 20 минут немесе тіпті 5 минут болуы мүмкін. Мұндай қарым-қатынас, мысалы, ыдыс-аяқты бірге жуып, ән айтқан кезде немесе жай ғана іш киімді ілгенде орын алуы мүмкін, - дейді профессор Клавер. - Бұл жерде сіздің балаңызға толығымен назар аударғаныңыз өте маңызды. Бұл ретте теледидар мен ұялы телефонды өшіріп, балаларыңыздың деңгейіне өтіп, тек сіз және сіздің балаларыңыз бар кеңістік құруды ұмытпаңыз».
2. Баланың жақсы істерін мадақтаңыз
Ата-ана ретінде біз көбінесе балаларымыздың жаман қылықтарына назар аударамыз және бұл үшін оларды айыптаймыз. Дегенмен, балалар өздерінің мұндай қылықтарын сіздің назарыңызды аударудың бір жолы ретінде қарастыруы мүмкін және оны тоқтатқаннан гөрі өзін нашар ұстауды жалғастыруы мүмкін.
Балалар оларды мақтағанды жақсы көреді. Сол кезде олар өздерін сүйікті және ерекше екенін сезінеді. Профессор Клавер: «Балаңыздың жақсы істерін назардан тыс қалдырмаңыз және ол інісімен бес минут ойнаған болса да, оны мадақтауды ұмытпаңыз», - деп кеңес береді. «Бұл тәсіл баланы өзін-өзі жақсы ұстауға ынталандырады және кез-келген тәртіптік шара қолдану қажеттілігін азайтады».
3. Өз үміттеріңізді нақты айтыңыз
Профессор Клавер: «Балаңызға оның не істегенін қалайтыныңыз туралы айту оның не істемеуі керектігі туралы айтқаннан әлдеқайда тиімді», - дейді. «Егер сіз балаңыздан заттарды шашпауды немесе өзін жақсы ұстауды сұрасаңыз, ол одан не талап етілетінін түсінбеуі мүмкін». «Ойыншықтарыңды жинап, оларды қорапқа сал» сияқты түсінікті нұсқаулар нақты не күтетініңізді айқындайды және баланың сіз сұраған нәрсені жасау ықтималдығын арттырады.
«Сонымен бірге нақты үміттерді орнату өте маңызды. Егер сіз балаңыздан күні бойы сабырлы болуды сұрасаңыз, онда нәтиже сіз телефонмен сөйлескен кезде 10 минут тыныш отыруды сұрағандай тиімді болмауы мүмкін, - дейді профессор Клавер. – Сіз балаңыздың не істей алатынын және не істей алмайтынын нақты білуіңіз керек. Сондықтан, егер сіз одан мүмкін емес нәрсені сұрасаңыз, одан ештеңе шықпайды».
4. Балалардың назарын аудару үшін шығармашылық тәсілді қолданыңыз
Профессор Клавер: «Егер сізге балалармен қарым-қатынас жасау қиын болса, олардың назарын позитивті іске аудару өте пайдалы», - дейді. «Балалардың назарын басқа нәрсеге аударуға тырысқанда, мысалы, әңгіме тақырыбын өзгерту, жаңа ойын ойнауды ұсыну, балалармен бірге басқа бөлмеге бару немесе олармен бірге серуендеу, сіз олардың энергиясын позитивті мінез-құлыққа оңай бағыттай аласыз».
Мұнда уақыт факторы да маңызды болып табылады Назарын аудару – бұл жағдайдың қажетсіз бағытта дамып жатқанын уақтылы байқап қана қоймай, тиісті шараларды қабылдау. Балаңыз басқаруға көнбейтін, тез қозатын немесе ашуланшақ болатын сәтті немесе інісі немесе қарындасы екеуі бір ойыншыққа қарап тұрған сәтті пайдаланып қалу үшін баланың әрекеттеріне өте мұқият болыңыз. Сол кезде сіз ықтимал жағымсыз жағдайды шиелініскенге дейін жайластыра аласыз.
5. Салдар туралы сабырлы түрде айтыңыз
Өсудің өзгермейтін бөлігі кез-келген әрекеттің салдары болуы мүмкін екенін түсінуді білдіреді. Мұны балаңыздың санасына жеткізу – баланы жауапкершілік сияқты ұғыммен таныстыру барысында мінез-құлықты жақсартуға ықпал ететін қарапайым процесс
Балаңызға жаман мінез-құлықтың салдарын түсіндіре отырып, дұрыс әрекет жасауға мүмкіндік беріңіз. Мысалы, егер сіз балаңыздың қабырғаға сурет салуды тоқтатқанын қаласаңыз, оған олай етпеуін, әйтпесе сіз ойын ойнау уақытын қысқартатыңызды айтыңыз. Осылайша, бала ескерту алады және мінез-құлқын өзгертуге мүмкіндік алады.
Егер бала өз әрекетін тоқтатпаса, онымен салдар туралы сөйлесуді жалғастырыңыз, сабырлы болыңыз және ашуланбаңыз. «Шыдамдылығыңызға құрмет көрсетіңіз, өйткені оны сақтау оңай емес», - дейді Клавер.
Профессор Клавер, егер бала мойынсұнып, жағымсыз қылықтарын тоқтатса, оны қайта-қайта мақтауға кеңес береді. «Осылайша сіз балаңыз үшін оң кері байланыс тізбегін жасайсыз. «Тыныш салдар» әдісі балаларға өзін-өзі дұрыс ұстамаған кезде не болатынын түсінуді үйренуде өте тиімді».
Дәйекті болу – «тыныш салдар» әдісін ұстанудың маңыздылығын түсіндіретін позитивті тәрбиенің негізгі факторы. Ең бастысы, сіздің әрекеттеріңіз шынайы болуы керек. «Жасөспірімнен ұялы телефонын бір сағатқа алып қоюға болады, бірақ телефонды бір аптаға алып қою қиын болуы мүмкін».
Кішкентай балалармен өзара әрекеттесу
Баламен оңаша өткізілетін уақытты көңілді және қызықты және тегін етуге болады! «Сіз балаларыңыздың бет қимылын қайталай немесе қасықпен кеселерді барабан секілді соға немесе онымен қосылып ән айта аласыз», - дейді профессор Клавер. «Жүргізілген зерттеу таңқаларлық нәтиже көрсетті: Сіз балаларыңызбен ойнаған кезде олардың ақыл-ой қабілеттерін дамытуға ықпал етесіз».
Үлкен балалармен өзара әрекеттесу
Жасөспірімдер, кішкентай балалар сияқты, мақтауды қажет етеді және жақсы деп саналғысы келеді. Ата-аналармен оңаша өткізген уақыт олар үшін де маңызды. «Олар сол уақытта сіз олармен бірге билегенді немесе олардың сүйікті әншісі туралы сөйлескенді ұнатады», – дейді профессор Клавер. – «Ал олардың мұны көрсетпеуі ештеңені білдірмейді. Сонымен қатар, мұндай тілдесім қарым-қатынасты олардың шарттарында құрудың тиімді әдісі болып табылады».
«Сіз өз үміттеріңізді айтқан кезде, балалардан кейбір ережелерді орнатуға көмектесуін сұраңыз», - дейді профессор Клавер. «Оларды жаныңызға отырғызыңыз да, үйде не істеуге болатынын және не істеуге болмайтынын келісуге тырысыңыз. Сонымен қатар, балалар орынсыз тәртіптің ықтимал салдарын анықтауға көмектеседі. Бұл процеске тікелей қатысу балаларға олардың тәуелсіз еркін тұлғаға айналу фактісін мойындайтыныңызды түсінуге көмектеседі».
COVID-19 пандемиясы кезінде ата-аналарға арналған ұсынымдар
Пандемия әр отбасының өміріне кенеттен және күрт өзгерістер енгізді, бұл ретте ата-ана оның орталығында қалды. Төменде ата-аналарға қазіргі және кез келген басқа қиын кезеңдерден өтуге көмектесетін бірқатар ұсынымдар берілген.
1. Үзіліс алыңыз
Баламызды басқара алмайтынымызды түсінген стрестік жағдай бәрімізге таныс. Мұндай жағдайда қарапайым және пайдалы тактиканы қолдану керек: ашуланбаңыз және «артқа қадам жасаңыз». Профессор Клавер бұл әдісті «пауза» түймесін басу» деп атайды. «Баяу және абайлап бес рет терең тыныс алыңыз, сонда сіз жағдайға сабырлы және салмақты жауап бере алатыныңызды байқайсыз. Әлемнің әртүрлі елдерінің ата-аналары мұндай үзіліс үлкен пайда әкелетінін атап өтті».
2. Бір қадам артқа шегініңіз
«Ата-аналар көбінесе өздеріне көңіл бөлуді ұмытады», - дейді профессор Клавер. – «Өзіңізге біраз уақыт бөліңіз, мысалы, балалар ұйықтап жатқанда. Өзіңізді бақытты және тыныш сезінуге мүмкіндік беретін нәрсе жасаңыз. Өйткені, ата-ана болу және үзіліссіз бәрін дұрыс жасау оңай шаруа емес».
3. Өзіңізді мадақтаңыз
«Ата-ана ретінде күн сайын жасайтын керемет жұмысыңыз оңай ұмытылады, бірақ сіз оны өзіңіздің еңбегіңіз екенін ұмытпаңыз», - деп кеңес береді профессор Клавер. - Күн сайын тырысыңыз, мысалы, тісіңізді тазалаған кезде, бір секунд ойланып, өзіңізге сұрақ қойыңыз: «Мен бүгін балаларыма шынымен не жақсылық жасадым?» Сол кезде керемет нәрсе жасағаныңызды түсінесіз.
«Сіз оқшаулауда да, одан тыс жерде де бола аласыз, бірақ сіз жалғыз емессіз», – дейді профессор Клавер. – «Дүние жүзіндегі миллиондаған ата-ана бар күш-жігерін салады, кейде бәріміз сәтсіздікке ұшыраймыз. Бірақ содан кейін біз жаңа әрекет жасаймыз. Біз оны бірге бастан кешіреміз».
> Ата-аналарға COVID-19 уақытына арналған қосымша ұсынымдарды қараңыз
