Мүгедектігі бар балалар
Қазақстанда мүгедектігі бар балаларды қорғауға арналған бірқатар заңнамалық актілер бар. Дегенмен, күнделікті өмірде олар әлі күнге дейін білім алуда, қоғам өміріне араласуда қиындықтарға тап болады, сондықтан, ЮНИСЕФ өзінің Қазақстандағы міндетін осындай
Мәселе
Қазақстанда мүгедектігі бар балаларды қорғау бірқатар заңнамалық актілермен қамтамасыз етіледі. 2015 жылы БҰҰ Мүгедектігі бар тұлғалардың құқықтары туралы конвенциясы ратификацияланды, ал 2017 жылы БҰҰ Комитетіне мүгедектігі бар тұлғалардың құқықтарының сақталуы туралы алғашқы баяндама тапсырылды. Десе де, күнделікті өмірде мүгедектігі бар балалар әлі күнге дейін білім алуда, қоғам өміріне араласуда қиындықтарға тап болып жүр.
Қазақстанда балалардың тек 3% ғана мүгедектігі және арнайы қажеттіліктері бар ретінде тіркелген. Бұл сан әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда әлдеқайда төмен, ондағы көрсеткіштер 10-15% балаларды құрайды. Мұндай өзара айырмашылық бірінші кезекте мүгедектігі бар балаларды анықтау әдістемесінің басқа елдердегі әдістемелерден және жіктемелерден өзгешелегінде болып отыр – Қазақстандағы әдістеме әлі күнге дейін мүгедектіктің тек медициналық жағын ғана есепке алады.
Оған қоса, жасырын, тіркелмеген мүгедектігі және арнайы қажеттіліктері балалардың айтарлықтай саны мүгедектікке байланысты кемсітушілік және қызметтерге, қоғамдық өмірге және спортқа қол жеткізудегі ілесе жүретін кедергілер сияқты әлеуметтік тосқауылдардың кесірінен әлі күнге дейін есепке алынбай отыр. Соның нәтижесінде мүгедектікпен туылған балалардың ата-аналары мүгедектік туралы хабарлауға құлықсыз, себебі, мұндай отбасы әлеуметтік стигмаға және оқшаулауға ұшырауы мүмкін.
Қазір мүгедектігі бар балалар қоғамның әлеуетті белсенді және лайықты мүшелері ретінде емес, халықтың ұрымтал топтары ретінде қаралады. Мүгедектікке қатысты кемсіту және жағымсыз қарым-қатынас өмірдің барлық салаларында сақталып отыр: мүгедектікті сипаттау үшін қолданылатын сөздер мен сөз тіркестері - инклюзияға кедергі болып тұрған таптаурын пікірлердің айғағы.
Шешім
ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы мақсаттарының бірі – мүгедектігі және ерекше қажеттіліктері бар барлық балалардың құқықтары мен мүдделері сақталуын, заңнамалық деңгейде ескерілуін және біріктірілген әлеуметтік инклюзия және материалдық қолдау бағдарламалары арқылы жүзеге асырылуын қамтамасыз ету. Заңнамадағы алғашқы оң өзгерістерге және төлемдер мен қызметтер жүйесінің жақсаруына қарамастан, мүгедектігі тіркелген балалардың қазірге тек 28,6% ғана арнаулы әлеуметтік қызметтермен қамтылған. Ауылдық жерлерде мүгедектігі бар жасөспірімдердің ұрымталдығы, олардың әлеуметтік оқшаулығы және экономикалық қиындықтары оңалту қызметтеріне қожетімділіктің шектеулі болуынан тереңдей түседі. Мүгедектігі бар балаларға арналған әлеуметтік қызметтер және төлемдер жүйелерін жетілдірумен қатар аса маңызды міндет болып инклюзивті орта қалыптастыру – бірлесіп оқу және уақыт өткізу үшін жағдай жасау - табылады, бұл мүгедектігі бар балаларға және жасөсіпірімдерге қоғамда бейімделуге мүмкіндік береді, сонымен қатар, оқшаулық салдарынан туындайтын мүгедектік стигмасын жеңуге түрткі болады.
Ресурстар
ЮНИСЕФ мүгедектікті «адам дамуы» тұжырымдамасының бір бөлігі ретінде таниды және әділдікке, әрі ең ұрымтал және аз қамтылған балалардың және отбасылардың құқықтарына ерекше мән береді. Адам құқықтарын қорғауға негізделген әдістеме мүгедектігі бар балаларды даму үдерісіне шығарып тастаудың жүйелі және алуан түрлі себептерін табуға септеседі және табылған кемшіілктерді жоюға арналған шаралардың анықтауға көмектеседі.