Առաջնագծում են բուժաշխատողները. կյանքը ՔՈՎԻԴ-19-ի դեմ պայքարողների հիշողություններում
Վանաձորի բժշկական կենտրոնի բուժքույրեր Գոհար Էլիբեկյանի և Նունե Սարգսյանի հետադարձ հայացքը:
Արդեն երկու տարուց ավելի է, ինչ ՔՈՎԻԴ-19-ը ներխուժել է մեր կյանք և այնքան սովորական դարձել, որ մոռանում ենք զգուշավորության, այս հիվանդության վտանգների, դրա պատճառած կորուստների, լարվածության ու անհանգստության մասին։ Սակայն, եթե մեզ մոտ հիշողություններն արդեն խունացել են, ապա բուժաշխատողների մոտ դրանք դեռ շատ վառ են։
«Սարսափելի ծանր, մղձավանջային օրեր էին: Հիվանդները շատ էին․ օրեր կային, երբ անգամ ազատ պատգարակ ու մահճակալ չկար: Հաճախ ստիպված էինք լինում հիվանդներին աթոռին նստեցրած սպասարկել։ Անտանելի դժվար էր տեսնել ու գիտակցել, որ մարդուն անհրաժեշտ է պառկեցնել, լիարժեք զննել առանց հապաղելու, իսկ մենք չենք կարող դա անել, որովհետև տեղ չունենք։ Օրեր կային, որ հիվանդասենյակներում անգամ ասեղ գցելու տեղ չէր մնում: Բուժանձնակազմը դժվարությամբ էր տեղաշարժվում, քանի որ հնարավոր ամեն ազատ սանտիմետրի վրա մահճակալ էր տեղադրված», -
Նա ավելի քան 20 տարի աշխատում է Վանաձորի բժշկական կենտրոնի՝ անհետաձգելի բուժօգնության սրահում, - «Այժմ հասկանում եմ, որ այդ օրերին, հյուծվելուց և հուսահատությունից մեզ փրկում էր միայն մեր թիմային աշխատանքը: Հատկապես այս մասնագիտության մեջ թիմն ամենակարևորն է: Եթե չլիներ թիմային ամրությունը, մենք որևէ բան չէինք կարողանա անել: Չկար իմ կամ քո աշխատանք, անում էինք այն, ինչ հասցնում էինք, և ինչ այդ պահին պահանջվում էր»:
«ՔՈՎԻԴ-19-ի ծանր օրերին մի հիվանդ տղամարդ բերեցին՝ մոտ 40 տարեկան։ Շատ թույլ էր, բարձր ջերմություն ուներ, ծանր շնչառություն, սակայն տեղ չունեինք, որ կարողանայինք պառկեցնել։ Մի քանի ժամ անց նա մահացավ, հենց այդպես՝ նստած՝ սպասելով ազատ մահճակալի: Սարսափելի օր էր: Նման տեսարանների կողքին նաև հրաշքների էինք ականատես լինում: Հիշում եմ՝ ունեինք մի հիվանդ կին, ով հոկտեմբերից մինչև մարտ պառկած էր ծայրահեղ ծանր վիճակում։ Մոտ 50 տարեկան էր, ուներ նաև ուղեկցող հիվանդություն՝ շաքարախտ, ինչը էլ ավելի էր սրում վիճակը: Թվում էր՝ հույս չկա, սակայն մի օր նա դուրս եկավ այդ վիճակից և հաղթահարեց հիվանդությունը»:
ՔՈՎԻԴ-19-ի առաջին ալիքի ժամանակ, երբ հիվանդների հոսքը շատ մեծ էր, տիկին Գոհարը վարակվեց ՔՈՎԻԴ-19-ով: «Ինձ շատ վատ էի զգում․ բարձր ջերմություն ունեի, որը չէր կարգավորվում, թույլ էի, մարմինս սարսուռ էր պատել և շնչառության խանգարումներ ունեի։ Թեստավորվեցի, պարզվեց`վարակվել եմ: Տեղափոխեցին Դիլիջան, և այնտեղ հետազոտությունը ցույց տվեց, որ թոքերս 75 տոկոսով ախտահարված են: Դիլիջանից շատ ծանր վիճակում տեղափոխեցին Երևան՝ Գրիգոր Լուսավորիչ բժշկական կենտրոն: Կոլեգաներս շատ էին անհանգստանում ինձ համար, քանի որ մեր հիվանդանոցի առաջին վարակված բուժաշխատողներից էի ու շատ ծանր էի տանում վարակը»։
«Հիվանդությունն իր դրոշմն էր թողել նաև հոգեկան աշխարհիս վրա՝ անընդհատ տագնապային հոգեվիճակում էի, ցանկացած բանից հուզվում էի, ամեն ինչ նյարդայնացնում էր: Նաև շատ էի վախենում, որ այլևս չեմ տեսնի որդուս, ով այդ ժամանակ դեռ բանակում էր: Երբ ապաքինվեցի, այս բոլոր ախտանիշներն անհետացան: Տուն վերադարձիս օրը շատ զգացմունքային էր․ այդ օրը տղաս բանակից վերադարձավ, իսկ ես վախեցա նրան գրկելուց․ ինձ թվում էր՝ վարակելու եմ: Սարսափելի զգացողություն էր, երբ երկու տարի սպասում ես որդուդ վերադարձին, իսկ երբ վերադառնում է, անգամ չես կարողանում մոտ գնալ ու գրկել։ Իմ վախում ես միայնակ չէի․ մեր Նունեի պատմությունն էլ է գրեթե նույնը»:
Տիկին Գոհարի գործընկերը՝ 51-ամյա Նունե Սարգսյանը, ևս աշխատում է Վանաձորի բժշկական կենտրոնի անհետաձգելի բուժօգնության սրահում՝ արդեն 33 տարի: Երբ ՔՈՎԻԴ-19-ը սկսեց տարածվել Հայաստանում, բուժքույր Նունեի որդին էլ էր ծառայում ՀՀ Զինված ուժերում:
«Գոհարի հետ գրեթե միաժամանակ ես էլ վարակվեցի ՔՈՎԻԴ-19-ով։ Վարակեցի նաև 75-ամյա սկեսուրիս: Բարեբախտաբար սկեսուրիս մոտ հիվանդությունը ծանր ընթացք չունեցավ, բայց իմ պարագայում խնդիրներ նկատվեցին, հատկապես՝ թոքերում: Բայց պայքարելու և ապաքինվելու ուժ էր տալիս այն միտքը, որ տղաս շուտով վերադառնալու է ծառայությունից։ Այնպես ստացվեց, որ Գոհարի որդու հետ նույն օրը վերադարձավ: Գոհարի պես ես էլ էի շատ վախեցած և չկարողացա մոտենալ գրկել ու համբուրել՝ երկու տարի այդ օրվան սպասելուց հետո։ Շատ հուզված էինք՝ թե´ ես, թե´ որդիս: Մի քանի օր անց, երբ կրկնակի նմուշառումը հաստատեց, որ ապաքինվել եմ, անվերջ գրկում ու համբուրում էի տղայիս»:
«Հիվանդությունը հոգեպես մեզ շատ էր ճնշում։ Մի ժամանակաշրջան եղավ, երբ ընդունարանում աշխատող բուժանձնակազմը սկսեց հերթով հիվանդանալ: Մեկս մյուսին էինք լրացնում, աշխատում էինք և´ մեր, և´ հիվանդ գործընկերների փոխարեն: Իսկ հիվանդանալիս մեղքի զգացում էինք ունենում, որ մեր գործընկերները ստիպված են աշխատել մեր փոխարեն: Ավելին, ծանր էր նաև աշխատանքից տուն վերադառնալը: Հերթապահությունն ավարտվում էր, և երբ հասնում էի տուն, կրկին պարուրվում էի մեղքի զգացումով, որ թողնում եմ հիվանդներիս, գնում տուն, փոխում միջավայրս: Կար նաև՝ վարակն առանց իմ ցանկության տուն տանելու և ընտանիքիս անդամներին վարակելու վախի զգացում։ Առանձնահատուկ ճնշող էին մահերը, որոնք տեղի էին ունենում մեր բոլոր ջանքերին հակառակ։ Հատկապես, երբ երիտասարդ կանայք էին մահանում, ում դրսում սպասում էին իրենց երեխաները: Անտանելի ցավ էր, որը չէր թուլանում։ Նույնիսկ հիմա, երբ հիշում եմ այդ օրերը, հուզվում եմ։ Տեսե´ք, ակամայից արդեն արտասվում եմ: ՔՈՎԻԴ-յան ծանր օրերին թվում էր՝ չենք ապրում»:
«Երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպիսի ցնցում ապրեցինք, երբ մի երիտասարդ տղայի կյանք փրկվեց: Շատ երիտասարդ բուժառու էր՝ ընդամենը 25 տարեկան, ով մեզ մոտ էր տեղափոխվել ծայրահեղ ծանր վիճակում՝ թոքերի մեծ տոկոս ախտահարումով։ Հույս չունեինք, որ կփրկվի: Մի օր առավոտյան մեր բժիշկներից մեկը զննության ժամանակ սկսեց մեջքի՝ թոքերի հատվածում մերսել, որպեսզի տղայի շնչառությունը գոնե մի քիչ կարգավորվի։ Տղան սկսեց հազալ, և հազի հետ նաև արյան մակարդուկ դուրս եկավ: Պարզվեց, որ արյան մակարդուկը թոքի վրա էր: Ժամ առ ժամ, մեր աչքի առաջ սկսեց կազդուրվել, օրերի ընթացքում կարգավորվեցին շնչառությունը և ջերմությունը: Չեմ կարղ նկարագրել, թե որքան էինք ուրախացել, երբ լիարժեք ապաքինվեց և 20 օր հետո դուրս գրվեց հիվանդանոցից։ Կյանքիս ամենաուրախ օրերից մեկն էր»:
«Երբ կարողանում էինք օգնել մեր հիվանդներին, երբ մեր աչքերի առջև ապաքինվում էին, շատ էինք ուրախանում, կարծես թևեր առնեինք: Յուրաքանչյուր հիվանդի, նրա հարազատի հետ ցավ էինք ապրում և նրանց հետ միասին ուրախանում»:
«Այն ամենից հետո, ինչ տեսել ենք և ինչի միջով անցել ենք այս երկու տարում, ապշեցնող է, որ դեռ կան մարդիկ, ովքեր պնդում են և հավատում, որ ՔՈՎԻԴ-19-ը հորինված հիվանդություն է: Ախր ինչպե՞ս կարող են նման կարծիք հայտնել և նման բան ասել: Ես վստահ եմ, որ այդ մարդիկ տեղյակ էլ չեն, թե այդ օրերին ինչպես և ինչ պայմաններում են աշխատել բուժաշխատողները: Նրանք չեն պատկերացնում, որ այդ օրերին բուժաշխատողները զրկված են եղել քնելու, հանգստանալու հնարավորությունից, աշխատել են ուժերի գերլարումով, երբեմն առանց հանգստյան օրերի և շատ հաճախ՝ 20 ժամ ոտքի վրա անցկացնելով։ Անգամ սնվելուն տրամադրած ժամանակը շքեղություն էր։ Եվ այդպես էր ոչ միայն մեր հիվանդանոցում, այլ՝ բոլոր բուժհաստատություններում, որտեղ իրականացվում էր ՔՈՎԻԴ-19-ով հիվանդների բուժումը»:
«Հուսադրող է, որ համավարակի ներկա փուլում իրավիճակն այլ է, թե´ հիվանդների, թե´ բուժաշխատողների համար։ Մարդիկ ՔՈՎԻԴ-19-ը ավելի թեթև են տանում թե´ հոգեպես, թե´ ֆիզիկապես, իսկ բուժաշխատողները նախկին ծանր պայմաններում չեն աշխատում: Ներկա իրավիճակը անհամեմատելի է սկզբնական շրջանի հետ: Վստահ եմ, որ իրավիճակի բարելավման մեջ իրենց դրական ազդեցությունն են թողել պատվաստումները։ Եվ շատ կարևոր է, որ մարդիկ շարունակեն հետևել պատվաստման օրացույցին և սահմանված ժամկետներում ստանան անհրաժեշտ դեղաչափերը»:
«Կյանքը ցույց տվեց, որ ՔՈՎԻԴ-19-ը միայն հիվանդություն չէր, այն մարդկային հարաբերությունների և աշխատանքային որակավորման քննություն էր, որ բոլորիս փորձության ենթարկեց։ Եվ քանի որ ՔՈՎԻԴ-19-ը մեր կյանքի մի մասն է դարձել, կարևոր է, որ այդ փորձությունը շարունակենք պատվով հաղթահարել՝ գնահատելով միմյանց և իրար հանդեպ հոգատար լինելով»:
Սույն հոդվածը ստեղծվել է Ամերիկայի ժողովրդի աջակցությամբ՝ ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալության միջոցով: Արտահայտված տեսակետները միմիայն հեղինակներինն են և պարտադիր չէ, որ արտահայտեն ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավարության տեսակետները:
